önceki

yazdır

 Araş. Gör. Tuğba UÇMA

 Ararş. Gör. Çağrı KÖROĞLU

ÇAĞDAŞ FİNANS TEKNİKLERİNDEN BARTER TEKNİĞİ VE TURİZM SEKTÖRÜNDE UYGULAMASI

ÖZET:

Barter, işletmelerde hem bir finansal kaynak sağlayan hem de yeni pazarlar sunan bir finans ve pazarlama yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir ticaret şekli olarak Barter’da mal ya da hizmet başka bir mal ya da hizmetle değiştirilir. Ancak bu değiştirme işlemi bildiğimiz anlamda takastan daha kapsamlıdır. Bu çalışmada Barter tekniği hakkında kısaca bilgi verdikten sonra Barter tekniğinin turizm sektöründe faaliyet gösteren işletmelerde uygulanması üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Barter, Turizm İşletmeleri

ABSTRACT:

Barter is both a financial method and a marketing method which provides to companies financial sources and new markets. Barter involves a trade. One business swaps a product or service for another. But it is not a simple trade form , it is a more comprehensive form. In this paper, the thecnique of Barter has been summarized and then explained how it can be used on the business which are on tourism sector.

Key Words:  Barter, Tourism Business

1.GİRİŞ

Yaşanan finansal krizlerle birlikte, paranın maliyetinin yükselmesi, ekonomilerde pek çok finansal tekniğin gelişmesini de zorunlu hale getirmiştir. Söz konusu finansal teknikler, ekonomi dünyasının gerek yüksek enflasyon, gerekse yükselen faizlerden korunma tedbirlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Ancak bu tekniklerin hemen hepsi para temeline dayandığından, çoğu zaman paranın maliyetinin düşürülmesinde yetersiz kalmaktadırlar. Bu nedenle paranın maliyetini minimum düzeye indirmek, hatta ortadan kaldırmak için tek yol, ulusal ve uluslararası ticarette en önemli maliyet unsuru olan parayı kullanmamaktır. Zaten paranın icadından önce de insanlık, ihtiyacı olan ürünleri elde edebilmek için, ihtiyaç fazlası ürünlerini kullanmakta, mal ve hizmetler birbirleriyle takas edilmek suretiyle ihtiyaç sahipleri arasında el değiştirmekteydi. İşte bu noktadan hareketle 1930 büyük ekonomik krizinin yol açtığı ekonomik çöküntüden kurtulmanın bir yolu olarak takas, yeniden dünya ekonomisinin gündemine girmiştir. Günümüzde en başarılı örneklerin ABD’de uygulandığı barter sistemi, pek çok Avrupa ülkesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de ise henüz 90’lı yılların başında kullanılmaya başlanan sistem, henüz pek tanınmamakta, dolayısıyla da sistemin beraberinde getirdiği avantajlardan ülkemizdeki işletmeler yararlanamamaktadır.

Bu çalışmada çağdaş finans tekniklerinden Barter tekniğinin tanıtılması ve turizm sektöründe faaliyet gösteren işletmeler açısından uygulanabilirliği, dolayısıyla da getirdiği yararlar üzerinde durulacaktır.

2. BARTER

Karşılıklı ticaret yöntemlerinin en eskisi ve basiti olan takastan esinlenerek geliştirilen barter, iki malın para kullanmaksızın karşılıklı olarak el değiştirmesini ifade etmektedir. Örneğin, İran’ın silah alımı için petrol satması barter işlemidir.[1] 80’li yıllarda, bir Amerikan şirketi olan Pepsico, Rusya’ya pepsi satıp karşılığında Rus votkası Stolichnana alarak, bunu Amerikan piyasasında pazarlamıştır. Philips Morris, Rusya’ya kendi sigarasını satmış ve bununla suni gübre yapımında kullanılan üre almıştır. Philips Morris daha sonra bu üreyi Çin’e ihraç etmiş, ve karşılığında ABD’de satmak üzere cam eşya almıştır.

İki ürün arasındaki değişimi ifade eden barter anlaşmaları, diğer karşı ticaret anlaşmalarından önemli farklılıklar göstermektedir. Barter anlaşmaları iki farklı özellikteki ürünle ilgili olduğundan, diğer karşı ticaret anlaşmalarına göre iki kat daha fazla hükmü içermektedir. Ancak, barter iki farklı malın karşılıklı olarak değişiminin getirdiği karmaşıklığı, şeffaflık ve titizlikle gideren, olası zorlukları ve anlaşmazlıkları elimine eden tek yöntemdir.[2]

Bir firmanın satın aldığı mal ve hizmetin bedelini kendi ürettiği mal ve hizmetle geri ödemesi işlemi olan barter’da, sahip olunan mal ve hizmete karşılık, ihtiyaç duyulan mal ve hizmet satın alınmaktadır. Barter sisteminde para, diğer ticari işlemlerden farklı olarak, bir değer saklama aracı (store of value) olarak değil, bir muhasebe birimi (unit of account) olarak kullanılmaktadır. Barter sistemi uygulamada, bir taraftan mal ve hizmetlerin satışında bir pazarlama ve satış tekniği olarak kullanılmakta, bir taraftan da bir finans tekniği olarak finansman ihtiyacında kullanılmaktadır. [3]

3. BARTER ve TAKAS FARKI

Takas, barter uygulamasının daha saf ve ilkel şeklidir. Takas işlemi, iki kişi arasında yapılan ve aynı değerdeki malların değiş tokuş edilmesi olarak tanımlanabilir. Takasta işlemin gerçekleşmesi için, her iki tarafın bu ürünlere ihtiyaç duyması ve mal ve hizmetlerin birbirine eş değerde olması yeterlidir.[4] Borçlar Kanunu’nun 118-123 arasında düzenlenen takas hükümlerine göre, takasın şartları:

-Borçların karşılıklı olması

-Alacak ve borçların benzer olması

-Tarafların birbirlerinden olan alacaklarının vadelerinin gelmiş olması

-İlgilinin takas beyanı

-Tek taraflı beyanla takası mümkün alacaklardan olması şeklinde düzenlenmiştir.

Barter sisteminde ise, çok sayıda firma ve birden fazla mal ya da hizmet bulunmakta, bunlar takasta olduğu gibi bire bir değil, barter sistemi içinde faaliyette bulunmaktadır. Klasik ve dar anlamdaki takas boyutundan daha geniş bir anlamı ifade eden barter, şirketlerin ihtiyaçları olan malları ve hizmetleri, bu konuda bir sınırlama olmaksızın para ödemeden ve hiçbir şekilde nakit akışını bozmadan alabilmelerine, bunun karşılığında da atıl kapasitesinde duran mal ve hizmetleri yine para almadan satarak ihtiyaçlarını finanse etmelerine olanak sağlamaktadır Dünya uygulamalarından, barter sisteminin kişilere ve kurumlara sunduğu birçok avantajın olduğunu görmek mümkündür. Şirketlerin toplu iğneden, bilgisayara, tatil ihtiyacından, tebrik kartlarına kadar bütün ihtiyaçları barter sisteminin konusuna girebilmektedir. Bunların dışında, barter şirketleri kendi bünyelerinde hizmet verdikleri şirketlere bilgi alışverişinden, pazarlama danışmanlığına ve üyelerin bilgisayar bazında cari hesaplarını tutmasına kadar birçok olanak sunmaktadır.[5]

Yaşantımız, tüketim üzerine kurulu olduğundan, dünya var oldukça ihtiyaçlar da artarak sürmektedir. Globalleşen dünyada, söz konusu ihtiyaçların karşılanma biçimi zamanla değişime uğramış ve pek çok sistem ortaya çıkmıştır. Bu sistemlerden biri de barter sistemidir.

Barter sistemi, derinliği ve genişliği, çalıştıkça artan bir ortak pazardır. Üye firmaların oluşturduğu bu pazarda firmalar ihtiyaçlarını, sistemi oluşturan üyelerin ürünlerini satın alarak karşılamakta, ödemelerini de kendi ürünlerini barter pazarına satarak yapmaktadırlar.[6] Bir tür ekonomik işbirliği olan barter sisteminde, oluşturulan mal ve hizmet portföyünden, söz konusu mal veya hizmetlere ihtiyacı olan üyelerin talepleri öncelikli olarak karşılanmakta ve nakit kullanmak yerine sistemin diğer üyelerine satılan mal ve hizmetlerden kazanılan krediler kullanılmaktadır. [7]

Barter sisteminde işlem yapmak ancak barter organizasyonlarına üye olmakla mümkün olmaktadır. Barter üyeleri, mal veya hizmet arz ve taleplerini barter şirketlerine, barter şirketleri de söz konusu arz ve talepleri internet yoluyla, üyesi durumunda bulunan firmalara bildirmektedir. Böylece firmaların oluşturduğu bir arz-talep bilgi bankası oluşmakta ve üye firmalar kendi bilgisayarlarından bu bankaya ulaşabilmektedirler. Barter sisteminden yararlanan işletmeler, mal veya hizmet alarak ya sisteme borçlanmakta ya da mal veya hizmet satarak, sistemden alacaklı olmaktadırlar. Burada en önemli nokta, malı alan firmanın, satın aldığı firmaya değil sisteme borçlanmasıdır.

4. HİZMET SEKTÖRÜNDE BARTER TEKNİĞİNİN UYGULANMASI

Hizmet sektörü, bünyesindeki çeşitlilik nedeniyle barter sistemini yaygın olarak kullanmaktadır. Çünkü kullanılmayan hizmet kapasitesi barter sistemiyle değerlendirilme şansına sahip olmaktadır. Örneğin, bir restoranın, günü boş masalarla kapatması işletme adına zarar olmakta ve o gün için de kayıp anlamına gelmekte, bunun giderilmesi mümkün olmamaktadır. Diğer gün satılan hizmet sadece o güne hitap ettiğinden, bir gün önce kaybedilen hizmeti telafi etmemektedir. Hizmet sektörünün kolay bozulabilirlik özelliği nedeniyle ortaya çıkan bu kayıp, barter sistemiyle giderilmektedir. Sisteme üye olan restoran, diğer üye işletmelerden hizmet satın alması durumunda ihtiyaçlarını para ödemeksizin sağlayacağından, kaybını önlemiş olmaktadır. Böylece hem nakit olarak bir gün içerisinde kazanamadığı parayı, hizmet satın alarak barter sisteminden elde etmiş hem de o günü değerlendirmiş olmaktadır.

Barter sistemiyle hizmet sektörü, hizmetlerini somut varlıklara dönüştürme şansını elde etmektedir. Barter sistemi bir çok mal ve hizmet için, nakit harcamadan kredi kullanılmasını ifade ettiğinden ve hizmet sektörünün talebi de gerekli mal ve hizmetleri temin etmek olduğundan, sektörde barter sistemi önemli ölçüde kullanılmaktadır.[8] Okul, otel ve hastanelerde pek çok tüketim malzemesi kullanıldığından, bu tür işletmeler satın alımlarını barter sisteminden yapmaktadırlar. Büyük firmalar, eğitim hizmetini barter sisteminden temin etmekte, bunun karşılığı sisteme ürettikleri mal ve hizmeti sunmaktadır. Hastanelerde ise, tıbbi aletler, badana, boya, temizlik, kırtasiye, çarşaf ve klima gibi pek çok ürün barter yoluyla elde edilmekte, bunların karşılığında da çeşitli firmaların çalışanlarına sağlık hizmeti verilmektedir.[9]

Sabah Gazetesi’nin 2001 yılında 1,5 milyon dolarlık reklam hizmetini barter yoluyla satması, Fenerbahçe Spor Klübü’nün, sisteme reklam satarak karşılığında klüp tesislerinin tadilat işlemleri için gerekli mal ve hizmeti barter yoluyla sağlaması ayrıca iki ünlü futbolcunun transferinde, transfer ücretinin bir kısmını barter yoluyla ödemesi Türkiye’de hizmet sektöründe barter sisteminin yaygın olarak kullanılmaya başlandığını göstermektedir.

5. TURİZM SEKTÖRÜNDE BARTER TEKNİĞİNİN UYGULANMASI

Özellikle son yıllarda önemi daha da artan Turizm sektöründe, barter sisteminin sağlamış olduğu faydalar sıkça gündeme gelmektedir. Son dönemlerde yaşanan durgunluk nedeniyle barter sistemine ilgi artmaktadır. Türkiye’de, barter sistemini %100 randımanla kullanan turizm sektöründe hem yurt içinden hem de yurt dışından pek çok firma Türkiye’deki turizm işletmeleriyle barter sistemi içerisinde çalışmaktadır.[10] Örneğin, Türkiye’deki büyük otellerden biri olan Merit Otel 2001 yılında ihtiyaçlarının 400 bin dolarlık kısmını barter sisteminden karşılamıştır. Mobilya, TV, yatak, nevresim, reklam, sıhhi tesisat, ısıtma sistemi, tadilat, bakım-onarım ve matbaa hizmeti almış, karşılığında sisteme, konaklama, toplantı, catering, yemekli organizasyon ve bayi toplantıları hizmeti satmıştır. Dedeman grubu ise 2002 yılında barter sisteminde 250-300 bin dolarlık işlem hedeflemektedir.

Otellere her geçen gün artan maliyetler getiren boş odaların barter sistemiyle nakit akışı bozulmadan değerlendirilmesi, sistemi turizm sektörü açısından oldukça önemli hale getirmiştir. Barter sistemiyle çalışan otellerde, boş kalan odalar, yani atıl kapasite, firmaların seyahat veya bayilik toplantısı talepleriyle karşılanmakta, buna karşılık otellerin pek çok ihtiyacı sistemden temin edilmektedir. Böylece firmalar nakit çıkışlarını artırmadan taleplerini karşılarken, oteller de hem atıl kapasitesini değerlendirmiş, hem de nakit kullanmadan ihtiyaçlarını karşılamış olmaktadır.

En kolay barter yapılabilecek sektörlerden sayılan turizm sektöründe maliyet unsurunun oldukça önemli olması ve sektörün diğer sektörlerle de iç içe bulunması nedeniyle barter uygulaması, apart otellerden devre tatil yatırımlarına, yat ve tekne üretiminden seyahat acentelerine, yiyecek-içecek işletmelerinden, uçak ve otomobil kiralama şirketlerine kadar uzanan geniş bir yelpazeye hitap etmektedir. Diğer yandan turizm işletmelerinin mobilya, dekorasyon hizmetleri, havalandırma ve ısıtma teçhizatları, temizlik, onarım gibi pek çok hizmete ihtiyaç duyması nedeniyle söz konusu ürünlerle ilgili üyelere de sistemde satış olanağı sağlanmakta ve mal veya hizmet akımı artmaktadır.[11]

Turizm sektöründe en önemli görevi üstlenen seyahat organizatörleri, barter sistemiyle çalışarak, hava yolu, otel ve restoranların bazılarından barter sistemiyle satın aldıkları hizmetleri, rakiplerine oranla daha düşük fiyatla ve daha uygun ödeme şartlarıyla müşterilerine paket program halinde sunarak önemli ölçüde pazarlama avantajı elde etmiş olmaktadırlar. Turizm sektörünün her kesiminde olduğu gibi, sezon dışı zamanlarda doluluk oranının düşmesi sonucu zora düşen hava yolları şirketleri de, seyahat organizatörleriyle uzun vadeli barter anlaşmaları yaparak bu durumdan kurtulmaktadırlar. Hava yolu şirketleri barter’la yaptıkları söz konusu satışlara karşılık reklamdan, güvenliğe, gıdadan, özel kimyasallara kadar uzanan pek çok ihtiyacını da satın alma imkânı elde etmektedir.[12]

Turizm sektörü, en canlı ve en yaygın hizmet sektörü olması nedeniyle çok çeşitli ve fazla miktarda ürüne ihtiyaç duyduğundan, tekstil, cam, seramik, dekorasyon, elektrik-elektronik, sigortacılık, taşımacılık, güvenlik, danışmanlık, tamir, temizlik, reklam ve tanıtım hizmetleri gibi pek çok iş koluyla bağlantılı çalışmakta, söz konusu iş kollarındaki sistem üyeleri ise, turizm sektörü açısından potensiyel müşteri anlamına gelmektedir. Bu nedenle Türkiye’de, turizm sektörünün eski canlılığına kavuşması ve turizm yatırımlarının yeniden aktif hale gelebilmesi için son dönemlerde barter sisteminin kullanımı yaygınlaşmaktadır.

6. SONUÇ

Gelişen teknolojinin bir sonucu olarak elektronik ticaretin tüm dünyada hızla yaygınlaşmasıyla birlikte arz ve talebin artık bilgisayar ortamında biraraya gelmesi, barter sistemini önümüzdeki yıllarda çok daha önemli hale getirecektir. Bu nedenle, Türkiye’de henüz yeni kullanılmaya başlanan barter sisteminin tanıtılarak yaygınlaşması gerektiği düşüncesinden hareketle, bu çalışmada barter sisteminin Türkiye’deki mevcut durumu ortaya konmaya çalışılmıştır.

Barter sistemiyle işletmeler, yaşadıkları finansal sorunlardan kurtulmak için ek bir fona gereksinim duymamakta, ellerindeki nakit parayı da yeni yatırımlar ve büyüme için kullanabilme imkânına kavuşmaktadırlar. Bir işletmenin darboğaza girmesindeki en önemli etkenlerden biri, üretilen mal veya hizmetlerin etkin olarak pazarlanamamasıdır. Stok fazlası, atıl kapasite ve likidite sıkıntısı gibi olumsuzluklar, pazarlama sorunu yaşayan işletmelerin karşılacağı olağan sonuçlardır. Barter sisteminin en önemli avantajlarından biri olan etkin pazarlama olanağı, işletmelerin bu tür sonuçlarla karşılaşmasını engelleyebilmektedir.

Yukarıda da yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı gibi en kolay barter yapılabilecek sektörlerden sayılan turizm sektöründe maliyet unsurunun oldukça önemli olması ve sektörün diğer sektörlerle de iç içe bulunması nedeniyle barter uygulaması, apart otellerden devre tatil yatırımlarına, yat ve tekne üretiminden seyahat acentelerine, yiyecek-içecek işletmelerinden, uçak ve otomobil kiralama şirketlerine kadar uzanan geniş bir yelpazeye hitap etmektedir. Berter sistemi ile turizm sektöründe faaliyet gösteren işletmeler hizmetlerini somut varlıklara dönüştürebilme şansını elde edeceklerdir.