ÖZET

Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla bağımsızlığını kazanan devletlerin sahip olduğu yer altı ve yer üstü kaynakları, AB’nin bu ülkelere olan ilgisini arttırmıştır. Bağımsızlık kazanan ülkelerin kendilerini dünyaya kabul ettirmek için dünya pazarlarına girmeyi amaç edinmişlerdir. Orta Asya’nın sahip olduğu stratejik önem; Avrupa ve Asya ülkeleri arasında köprü vazifesi görmesi, AB’nin dikkatini çekmiştir. AB, bu bölgelerdeki fırsatlardan diğer ülkelerin de yararlanabilmesi için TRACECA (Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaşım Koridoru) Projesi’ni geliştirmiştir. Bu proje sayesinde Avrupa; Karadeniz, Kafkasya ve Hazar Denizi üzerinden Asya’ya açılabilecektir. Ayrıca ulaşım; daha ucuz, daha güvenli ve daha hızlı yapılabilecektir. Bu proje Türkiye’yi de doğrudan etkilemektedir. Türkiye’nin bu projeden karlı çıkabilmesi için gerekli altyapılar en kısa zamanda yapılmalıdır. Bu çalışmada; projenin, Türkiye’nin sahip olduğu stratejik konumu da ele alınarak değerlendirmesi yapılmıştır. TRACECA gelişimi ve çerçevesindeki yatırımlar hakkında bilgi verilerek Türkiye’nin önemine değinilmiştir. Bu bağlamda TRACECA projesinin geliştirilmesi ile birlikte Türkiye’ye ulaştırma, turizm, yabancı yatırımlar açısından önemli katkıları olacaktır. Bunlara ilaveten bölgesel kalkınmaya da olumlu etkileri olması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler : Tarihi İpek Yolu, Traceca, Türkiye

A NEW APPROACH TO THE INTERNATIONAL

 TRANSPORTATİON CORRIDOR : TRACECA PROJECT AND

TURKEY

ABSTRACT

The EU has increased its interest on The countries which fall apart from The SSCB and with rich resources. These countries aims to penetrate to The world market to be accepted by The rest of The world. The strategic importance of The middle Asia, that is The bridge between Europe and Asia has attracted The EU’s attention. The EU is working up with The project called TRACECA (Europe-Caucasia-Asia Transportation Corridor) in order other countries to utilize The opportunities in The region. By means of this project Europe can have access to Asia through Black Sea, Caucasia, Caspian Sea. Thus, transportation will be cheaper, more reliable and faster. If Turkey wants to make The best of The project ıt needs to complete The required infrastructure as soon as possible because The project has direct impacts on Turkey. This study explores The project in terms of its development stages, The related investments and The strategic position of Turkey. The TRACECA will contribute to The economy of Turkey regarding transportation, tourism and foreign investment and local development will also be positively affected by this project.

Keywords : Historical Silk Way, Traceca, Turkey

1.GİRİŞ

Tarihi İpek Yolu, Avrupa ve Asya’yı Kafkasya üzerinden birbirine bağlayan en önemli yoldur. Bu yol üzerindeki ülkelerin sahip olduğu potansiyel kaynakları gören AB, bunları tekrar canlandırmak için bir proje hazırlamıştır. TRACECA (Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaştırma Koridoru) adı verilen proje AB tarafından desteklenen, önem verilen, zengin kaynaklara sahip olan Orta Asya ülkelerini Kafkasya üzerinden Avrupa’ya bağlamayı hedefleyen bir projedir. Bu proje ile ulaşımdaki sorunlar en aza indirilecek, bölgelerarası ilişkiler artacak ve dolayısıyla ülkelerin büyümelerine katkı sağlayacaktır.

Bu çalışmanın amacı, TRACECA kavramı hakkında genel bilgiler verilerek projenin kapsamı ve Türkiye ekonomisine sağlayacağı katkıları kamuoyuna açıklamaktır.

Çalışmada, TRACECA kavramının gelişimi ve önemi ortaya konularak proje kapsamında yer alan projeler ve ulaştırma ağı hakkında bilgi verilmiştir. Son olarak da, projenin Türkiye açısından değerlendirmesi yapılmıştır.

2. TRACECA’NIN GELİŞİMİ VE ÖNEMİ

Tarihi Büyük İpek Yolu, Güney Kafkasya ülkelerinden geçerek Avrupa’yı Asya’ya bağlayan en kısa yoldur. Bugün İpek Yolu’nun Avrupa Rönesanssı Avrupa-Kafkasya-Asya ulaştırma koridoru TRACECA’dır. AB TRACECA Programı, AB’nin desteği ile teknik yardım çerçevesinde gelişmekte olan ülkelere sunduğu özel bir projedir (www.traceca.org.tr/sss.htm).  Bu proje ile İpek Yolu eski önemini kazanacak ve dünya ekonomisinin gelişimine katkı sağlayacaktır.

Dünya ekonomisinin gelişiminin ana yönlerine ilişkin analizlerden anlaşılacağı üzere, 21. yüzyılın önemli finans, mal ve bilgi akışı ABD-Avrupa-Asya üçgeni üzerinde yoğunlaşacaktır. Günümüzde, özellikle Asya ile Avrupa arasındaki mal dönüşümü 2 trilyon ABD dolarını geçmiş, 200 milyar ABD doları sadece ulaşım masrafına harcanmıştır ve ulaşımın önemi gitgide artmaktadır. Bu doğrultuda, TRACECA – Transport Corridor Europe Caucasus Asia - (Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaştırma Koridoru), Avrupa Birliği tarafından, zengin kaynaklara sahip Orta Asya cumhuriyetlerini Kafkasya üzerinden Avrupa’ya bağlamayı hedefleyen ağırlıklı olarak demiryolu olmak üzere tüm ulaşım sistemlerini kapsayan bir Doğu – Batı Koridorudur. TRACECA, uluslar arası kuruluşlardan büyük mali ve teknik destek alan Avrasya bölgesi ulaşım koridoruyla ilgili tek projedir. Avrupa Birliği’nin yeni bağımsız devletlere yönelik politikasının temel taşlarından biri olan TRACECA programı, “21. Yüzyılın İpek Yolu Projesi” olarak adlandırılmaktadır (www.tarihonline.org/2007/11/demirden-ipek-yolutraceca-projesi-kars). Asya ile Avrupa arasında köprü vazifesi gören Türkiye’nin stratejik konumu, bu proje ile bir kez daha gündeme gelmiştir. Bu ulaştırma koridorunda Türkiye’nin de yarar sağlaması kaçınılmazdır.

Avrupa’ya alternatif ulaşım hattı sunması nedeniyle stratejik önemi bulunan TRACECA, ayrıca, Orta Asya ülkelerinin Uzakdoğu ile yeniden ticari bağlantılarını sağlayıp, tarihi İpek Yolu’nun yeniden önemli bir ticaret yolu haline gelmesine zemin hazırlıyor. Tarihi "İpek Yolu"nu demiryolu ağlarında yeniden canlandıracağı için "İpek Demiryolu" olarak nitelenen proje, batıda boğaz geçişli Marmaray demiryolu tüneliyle Avrupa demiryolu ağına, doğuda da Kazakistan ve Çin demiryolu hatlarına bağlanacak. En geç üç yıl içinde 400 milyon dolar harcanarak gerçekleştirilecek proje tamamlandığında, İngiltere’den hareket eden bir trenin kesintisiz bir biçimde Çin’e kadar gidebilmesi öngörülüyor. Avrupa Birliği, projenin hayata geçirilmesi yönünde mali anlamda da desteğini sürdürüyor. Böylece Avrupa’yla Orta Asya arasındaki yük taşımacılığının büyük oranda demiryoluna kaydırılması hedefleniyor (www.tasam.orgindex.phpaltid=1967). Demiryolu taşımacılığının daha güvenli oluşu ve diğer ulaşım ağlarının yükünü azaltmak amacıyla yatırımların büyük kısmı bu alana akmaktadır.

TRACECA koridoru, Asya Avrupa arasında doğal bir köprü olarak uluslar arası başlıca kuruluşlar (UNECE, ESCAP, EC) tarafından 1993 yılında kabul edildi (www.unece.org/trans/main/eatl/docs/TLamnidis.pdf).

Programa ilk başta sekiz ülke (beşi Asya’dan üçü ise Kafkasya’dan) katıldı (www.bfai.de/nsc_true/DE/Content/_SharedDocs/Anlagen/PDF). Programın amaçları 1993 yılında Avrupa Komisyonu, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan hükümetlerinin katılımı ile Brüksel’de düzenlenen Konferansta, bu ülkelerin ticareti ve ulaştırmayı güçlendirmek için uluslararası ekonomiyle bütünleşmeleri için formüle edilmiştir (www.traceca.org.tr/traceca_program.htm).

Konferans’ın amaçları şöyle sıralanabilir:

-                    Bölgede ticaretin gelişmesi konusunda katılımcı ülkeler arasındaki işbirliğini canlandırmak,

-                    Bölgenin ticaret ve ulaştırma sistemleriyle ilgili problem ve eksikliklerini ortaya koymak,

-                    AB tarafından finanse edilen bir Teknik Yardım Programı’nın zamanını ve şartlarını belirlemek,

-                    Orta Asya-Kafkasya-Avrupa Ulaştırma Koridoru’nu oluşturmak ve geliştirmek (www.kenancelik.com/documents/iiid9SERAP_OVALI.pdf ),

-                    Uluslararası Finans Kurumları'ndan (IFIs), kalkınma ortaklarından ve özel       yatırımcılardan finansman sağlama vasıtası olan TRACECA projelerini teşvik etmek (www.shortsea.org.tr/traceca.php),

-                    Avrupa’dan Asya’ya Karadeniz, Kafkasya ve Hazar Denizi üzerinden alternatif ulaştırma ağı oluşturmak (www.bfai.de/nsc_true/DE/Content/_SharedDocs/Anlagen/PDF),

-                    Düzenli bir güvenlik sağlanarak TRACECA koridorundaki uluslar arası pazarlara ulaşım imkanı sağlamak ve rekabet gücünü geliştirmek,

-                    TRACECA ülkeleri arasındaki yük taşımacığı sektörünün gelişmesini sağlamak (www.etnar.eu/download/Wagener/pdf).

Bu amaçlar doğrultusunda hazırlanan çok taraflı Temel Anlaşma (MLA), 1998 yılında Azerbaycan’da düzenlenen “TRACECA Zirvesi - Tarihi İpek Yolu Restorasyonu”nda imzalandı ve 2000 yılında da Gürcistan’da Hükümetlerarası Komisyon (IGC) kuruldu (www.tasam.orgindex.phpaltid=1967). 1996 ve 1998 yılları arasındaki periyotta Ukrayna ve Moldova programa katıldı. 2000 yılında ise Romanya, Bulgaristan ve Türkiye  TRACECA’ya başvurusunu yaptı. 2002 yılında resmen üye oldular (www.traceca-org.org/default.php?l=en). TRACECA’ya üye ülkeler arasında Türkiye, Ukrayna, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan, Romanya, Moldova, Moğolistan, Kırgızistan, Kazakistan, Gürcistan, Bulgaristan, Azerbaycan ve Ermenistan yer alıyor. Türkmenistan, üye olmamakla birlikte programa katılıyor. Afganistan ve İran’ın da dâhil edilmesi öngörülüyor (www.tasam.orgindex.phpaltid=1967). TRACECA, AB destekli bir program olması ve geleceğinin çok iyi olması sebebiyle üye sayısı gitgide artmaktadır.

TRACECA Programı, AB’nin desteği ile teknik yardım çerçevesinde gelişme yolunda olan ülkelere sunduğu özel bir projedir. AB programı diğer rotalara ek olarak önermiştir. Proje, küresel AB stratejisine uygun olup ülkelerin politik ve ekonomik bağımsızlığını Avrupa ve dünya pazarına alternatif ulaştırma rotaları ile açılma kapasitelerini güçlendirerek desteklemek amacındadır. Başlangıçta TRACECA, AB tarafından finanse edilirken 2004 yılından sonra finansmanı üye ülkelerce yapılmaktadır. 2006 yılında TRACECA’nın bütçesinin yüzde 75’den fazlası üye ülkelerin katkılarıyla karşılanmıştır. TRACECA’nın başarısı, bölgedeki barış ve istikrara büyük katkı sağlayacaktır (www.bildiri.anadolu.edu.tr/papers/bildiri/makale/1073_b220p82.doc). AB, programı belli bir noktaya getirdikten sonra gelişim sürecini üye ülkelere bırakmıştır. Bu süreçte bölgeler arası ticaret artış göstermiş, sermaye akışı sağlanmış, yani yatırımlarda artış gözlenmiştir.

Temel Anlaşmanın imzalanmasından sonra, daha gelişmiş bir düzeyde uluslararası transit trafiği organizasyonu sağlanmıştır. Avrupa Komisyonunun TRACECA programı çerçevesindeki desteği sayesinde birçok teknik ve yatırım projeleri gerçekleştirilmiştir. Birçok acil ulaştırma altyapısı ve işletme engelleri, yatırım projeleri tarafından ele alınmıştır. Tacis[1] TRACECA teknik yardımı TRACECA’nın işletmesi, kurumsal alanı ve güçlendirilmiş sürdürülebilirliğine hitap etmektedir. Ayrıca TRACECA programı nakliyeciler ve uluslararası ulaştırma acentelerinin sorunları ile ilgilenmektedir (www.traceca.org.tr/traceca_temelk.htm). TRACECA, ulaştırma altyapısının iyileştirilmesi dışında ulaşımı sağlayan firmaların sorunlarını da dikkate almaktadır.

TRACECA’nın kavramsal çerçevesi oluşturulduktan sonra, programın çerçevesi de diğer bölümde oluşturulacaktır. Bu çerçevede programın finansmanı, güzergahları, yatırım projeleri ve ulaştırma ağı hakkında bilgi verilecektir.

3. TRACECA PROJESİ

TRACECA projesinin finansmanı, projenin gerçekleştirilmesindeki en önemli konudur. Sağlanan finansmanla TRACECA’nın güzergahları, TRACECA kapsamındaki projeler ve TRACECA ağı belirlenmiştir.

 

3.1. PROJENİN FİNANSMANI

TRACECA tarafından gerçekleştirilen teknik yardım ve küçük ölçekli yatırım projeleri Uluslararası Finansman Kuruluşlarının bölgeye olan ilgisini arttırmıştır. Bu kuruluşlardan Avrupa Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası (EBRD), Dünya Bankası (WB), Asya Kalkınma Bankası (ADB), İslami Kalkınma Bankası (IDB) ve Kuveyt Arap Ekonomisini Kalkındırma Fonu, bölgedeki liman, demiryolu ve karayolu ile ilgili olarak 700 milyon €‘ya ulaşan yatırımları öngörmüştür. Bu yatırımların yanında, Japon yatırımcıları TRACECA üye ülkelerine ulaştırma alt yapısına yönelik, 1 milyar $’ın üzerinde yatırım yapmışlardır. TRACECA Daimi Sekretarya’nın 2007 yılı için tahmini gelir-gider bütçesi 772.500 € olarak öngörülmüştür. 650.000 €‘nun üye ülkeler tarafından (13 ülke x 50.000) karşılanması beklenmektedir. TRACECA’nın önemini fark eden uluslar arası kuruluşlar ve iş adamları bu bölgeye olan yatırımlarını arttırmıştır (www.kenancelik.com/documents/iiid9SERAP_OVALI.pdf).

1996 yılından 2006 yılına kadar toplam 160 milyon Euro ödenerek 61 Teknik Yardım projesi ve 15 Yatırım Projesi TRACECA Programı tarafından desteklenmiştir. Projeler Eylem Programları çerçevesinde, Tacis yönetmeliklerine ve program dönüşümlerine uygun olarak tanımlanarak geliştirilmiştir (www.traceca.org.tr/program_kazanimlar.htm). Bugüne kadar desteklenen projeler üye ülkeler, uluslar arası kuruluşlar ve iş adamlarının katkılarıyla tamamlanmıştır. Tamamlanan projeler ile TRACECA’nın güzergahları da belirlenmiştir.

3.2. TRACECA’NIN GÜZERGAHLARI

TRACECA projesinde denizyolu, kara ve demiryolu güzergahları ele alınmıştır. Denizyolu güzergahı olarak Karadeniz ve Hazar Denizi’ndeki limanlar belirtilmiştir. Karayolu ve demiryolu güzergahı ise Ukrayna’dan başlayıp Türkiye üzerinden diğer ülkelere ulaşımı sağlayacak şekilde belirlenmiştir.

3.2.1. DENİZYOLU GÜZERGAHLARI

TRACECA Projesi kapsamına alınan Karadeniz ve Hazar Denizi’ndeki limanlar  şunlardır; Karadeniz’de Odesa, İliçevsk, Köstence, Varna, Burgaz, İstanbul, Samsun, Batum, ve Poti limanları, Hazar Denizi’nde ise Bakü, Türkmenbaşı ve Aktau limanları. Proje dahilinde Karadeniz üzerinden yapılacak taşımalarda;  İstanbul Limanı ile Odesa, İliçevsk ve Köstence limanları, Burgaz-Poti limanları, Köstence-Batum limanları ve Samsun-İliçevsk limanları arasında Ro-Ro seferleri; İstanbul Limanı ile  Köstence ve İliçevsk limanları, Varna-Poti-Batum limanları, Köstence-Samsun-Batum limanları ve İliçevsk-Poti limanları arasında demiryolu feribot seferleri öngörülmektedir. Hazar Denizi üzerinden yapılacak taşımalarda ise Baku-Aktau limanları ve Baku-Türkmenbaşı limanları arasında demiryolu feribot seferleri ve Ro-Ro seferleri yapılacaktır  (www.kenancelik.com/documents/iiid9SERAP_OVALI.pdf).

3.2.2. KARA VE DEMİRYOLU GÜZERGAHLARI

Proje dahilinde yapılacak taşımalarda kullanılacak TRACECA karayolu ve demiryolu bağlantıları şunlardır; Batıda Ukrayna’dan İliçevsk’e uzanan kara ve demiryolu hattı, Ungeny-Klimentovo ve UnKurchugan demiryolu hattı, 4. TEN Koridoruna bağlanan ve Türkiye sınırları içinden İstanbul-Samsun-Trabzon-Batum/Vale/Gümrü karayolu hattı, İstanbul-Sivas-Kars-Gümrü demiryolu hattı, Batum-Tiflis ve Poti-Tiflis demiryolu hatları, Tiflis-Erivan kara ve demiryolu hattı, Tiflis-Bakü kara ve demiryolu hattı, Erivan-Bakü kara ve demiryolu hattı, Türkmenbaşı-Buhara kara ve demiryolu hattı, Türkmenbaşı-Taşkent kara ve demiryolu hattı, Semerkand-Duşanbe/Kulab kara ve demiryolu hattı, Duşanbe-Oş-Bişkek karayolu hattı, Taşkent-OşIrkeshtam/Torugart karayolu hattı, Semerkand-Oş/Calalabad kara ve demiryolu hattı, Semerkand-Kulkuduk-Beyneu karayolu hattı, Semerkand-Buhara-Beyneu karayolu hattı, Navoi-Kulkuduk-Beyneu demiryolu hattı, Türkmenabad-Taşavuz-Beyneu demiryolu hattı, Beyneu-Aktau demiryolu hattı, Aktau-Beyneu-Alma Ata-Druzhba kara ve demiryolu hattı, Lugovaya-Bişkek-Balıkçı  kara ve demiryolu hattı, Duşanbe-Kulab-Rangkul karayolu hattı. Böylece Avrupa’ya TENS ile bağlanan TRACECA, Yagodin (Ukrayna)’den başlayarak  Odesa ve İliçevsk limanlarına ve Karadeniz’i feribot ve Ro-Ro seferleriyle geçerek Poti ve Batum limanlarından Kafkasya’ya bağlanan, buradan Tiflis ve Erivan  ana güzergahlarını takip ederek kara ve demiryollarıyla Baku’ye ulaşan Bakü Limanı’ndan yine feribot ve Ro-Ro seferleriyle Orta Asya’nın Türkmenbaşı ve Aktau limanlarına ulaşıp kara ve demiryolu bağlantılarıyla Tacikistan’a ve nihayet Çin’e kadar uzanan bir ulaştırma koridorunu temsil etmektedir. Ayrıca koridorun Avrupa ile Kafkasya’yı birleştiren kara bağlantısı Türkiye üzerinden İstanbul-Samsun Hopa karayolu ve yine İstanbul-Ankara-Kars-Tiflis demiryolu aracılığı ile gerçekleştirilecektir  (www.kenancelik.com/documents/iiid9SERAP_OVALI.pdf).

TRACECA’nın güzergahlarında bulunan Türkiye’nin de birçok bağlantısı vardır. Bu kadar çok bağlantının olması çeşitli projelerin yapılmasını gerektirmiştir.

3.3. TRACECA KAPSAMINDAKİ PROJELER

AB tarafından finansmanı sağlanan TRACECA Projesi, mevcut demiryolları, karayolları ve limanların restorasyonu, yeni bir takım demiryolu, karayolu, liman ve köprülerin inşası, ulaştırma sektöründeki personelin eğitimi, ülkeler arasında sınır geçişlerinin kolaylaştırılması gibi bir dizi yatırım projesi ve teknik yardım programlarından oluşmaktadır. Bu yatırım ve teknik yardım projelerinin başlama tarihleri, öngörülen süreleri ve ayrılan bütçe tutarı aşağıda verilmiştir (www.kenancelik.com/documents/iiid9SERAP_OVALI.pdf). 

3.3.1. YATIRIM PROJELERİ

AB, TRACECA projesi kapsamında yatırım projelerine büyük önem vermektedir. Hem ayırdığı bütçe ile hem de vaat edilen sürelerin kısa olması, projelerin önemini kanıtlar niteliktedir.

 Projelerin birçoğu demiryollarının iyileştirilmesi ve geliştirilmesi ile ilgilidir.

TRACECA Projesi kapsamında planlanan başlıca yatırım projeleri Tablo1’de verilmiştir.

 

 

 

 

 

Tablo 1: TRACECA Projesi Kapsamındaki Yatırım Projeleri

PROJELER	BAŞLAMA TARİHİ	SÜRE (Ay)	BÜTÇE (€)
1. Kafkas Demiryolları Rehabilitasyonu	Ekim 1998	9	5.000.000
2. Kırmızı Köprü Rehabilitasyonu ve TRACECA köprüsü yapımı	Mart 1997	18	2.500.000
3. Buhara Pamuk İthalat Dağıtım Merkezi	Şubat 1998	12	2.000.000
4. Hazar Limanları olan Bakü ve Türkmenbaşı arasında Konteynır Servisleri	Şubat 1998	12	2.650.000
5. Gürcistan Poti Limanında Demiryolu Feribot Servisleri dizayn ve yapımı	Şubat 1998	12	3.400.000
6. Ukrayna, Ilyichevsk feribot terminalinin geliştirilmesi ve servislerin yapımı	Temmuz 1998	18	6.400.000
7. Ilyichevsk (Ukrayna) ve Poti (Gürcistan) limanlarının Feribot Kargo Hareket Bilgisayar Sistemi kurulumu ve Bilgisayarların sağlanması ve tesisat kurulumu ve de İletişim Malzemeleri	Ocak 1998	18	1.500.000
8. Bakü (Azerbaycan), Türkmenbaşı (Türkmenistan), Poti (Gürcistan) ve Ilyichevsk (Ukrayna) Deniz Limanlarının Kargo ve Konteynır Taşımacılığı Araçları	Şubat 1998	18	8.525.000
9. Demiryolu Tankerleri Vagon Temzileme Kazanları, Baku (Azerbaycan)	Haziran 1999	6	475.000
10. Intermodel/Terminal Malzemeleri  (Kermir Belur, Chimkent, Aktau, Bişkek)	Ağustos 1999	20	2.500.000
11. Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan Demiryolları, Sinyal Optik Kablo Sistemi	Şubat 2000	24	15.000.000
12. Aktau Demiryolu Feribot Terminali Rehabilitasyonu	Ekim 2001	12	2.000.000
13. Denizcilik Yardım Malzemeleri Sağlanması	Şubat 2003	6	1.600.000
14. Azerbaycan Demiryollarına doğalgaz tanker vagonları sağlanması	Kasım 2002	4	1.600.000
15. Galaba-Termez Demiryolu Rehabilitasyonu. Demiryolu Yük vagonu sağlanması	Kontrat aşamasında	4	2.000.000
	TOTAL:		54.300.000

Kaynak : www.traceca.org.tr/tra/traceca-anasayfa

 

Yukarıdaki tablodan da görüleceği gibi 1997 ile 2003 arasında gerçekleştirilecek olan yatırım projeleri yer almaktadır. TRACECA projesi kapsamındaki yatırım projelerinden ilki, Mart 1997’de kontratı yapılan 18 ay sürecek olan 2.500.000 € bütçeli “Kırmızı Köprü Rehabilitasyonu ve TRACECA köprüsü yapımı” dır. Şubat 2003’de kontratı yapılan 6 ay sürecek olan 1.600.000 € bütçeli “Denizcilik Yardım Malzemeleri Sağlanması” da başka bir projedir. Son olarak kontrat aşamasında olan proje, 4 ay sürecek olan 2.000.000 € bütçeli “Galaba-Termez Demiryolu Rehabilitasyonu. Demiryolu Yük vagonu sağlanması”dır.

3.3.2. TEKNİK YARDIM PROJELERİ

TRACECA kapsamında bulunan teknik yardım projelerinin başlıcaları şunlardır; Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Transit Kolaylıkları Sağlanması Projesi, Sınır Geçişleri Prosedürlerinin Uyumlaştırılması Projesi, Transit Ücretleri ve Tarifeler ile İlgili Ortak Politikalar Projesi, Ulaştırma Yönetimi Eğitimi Projesi, Ulaştırma Yasası ve Düzenlemeleri Tasarısı Projesi, Bakü Limanı’nda Denizcilik Eğitimi Projesi, Bölgesel Trafik Tahmin Modeli Projesi, Karayolu Ulaştırması Hizmetleri Projesi, Çok Modlu Taşımacılık Projesi,  Karayolu Yönetim Sistemi Projesi, Bakü-Türkmenbaşı Feribot Terminalleri Projesi, Demiryolu Ekipmanlarının Bakımı Projesi, Trans-Kafkasya Demiryolları İçin Ortak Girişim Projesi,  Demiryolu Tarifelerinin Düzenlenmesi Projesi, Karayollarını Planlama Projesi, Azeri ve Gürcistan Demiryollarının Rehabilitasyonu Projesi, Çok Modlu Hizmet Uygulamaları ve Eğitimi Projesi, Bakü-Tiflis ve Erivan Karayolu Hattının Rehabilitasyonu Projesi, Kaşgar-Bişkek ve Fergana Vadisi Arasındaki Demiryolu Ağının Ön Fizibilite Projesi, Transit Demiryolu Petrol Lojistik Merkezi Kurma Projesi, Kafkas Otoyollarının Rehabilitasyonu Projesi ve Devlet Kurumlarının Kapasitesinin Arttırılması Projesi’dir.  

AB, teknik yardım ve yatırım projelerine verdiği mali desteğin yanı  sıra Bakü’deki Daimi Sekreterya’nın masraflarını da karşılamaktadır. Ancak, bunun 2004-2005 yılları için kısmi olarak, 1 Ocak 2006’dan itibaren ise tamamının üye ülkeler tarafından finanse edilmesi gündeme gelmiştir. 2004 yılı için, üye ülkelerin eşit bazda 7.000 Euro katkı payı ödemeleri Erivan Konferansı’nda önerilmiş ve kabul edilmiştir. Türkiye dahil, üye ülkelerin büyük çoğunluğu, öngörülen katkı paylarını ödemişlerdir   (www.kenancelik.com/documents/iiid9SERAP_OVALI.pdf).

AB’nin teknik yardım ve yatırım projelerine verdiği destek sonucu ulaştırma koridorunun boyutu çeşitlilik arz etmiştir. Ulaştırma artık birçok yoldan en güvenli şekilde yapılmaktadır.

3.3.3. DEVAM EDEN PROJELER

TRACECA kapsamında devam eden projeler Tablo 2’ de gösterilmiştir.

 

 

 

 

Tablo 2: TRACECA Projesi Kapsamında Devam Eden Projeler

PROJELER	BAŞLAMA TARİHİ	SÜRE (Ay)	BÜTÇE (€)
TA 42. Yük Taşımacılığı Eğitim Kursları	Eylül 2005	24	2.000.000
TA 43. Denizcilik Eğitimi	Ekim 2005	24	2.000.000
TA 44. Hajigabul Karayolu Rehabilitasyonu-iletişim danışmanlığı	Mayıs 2005	30	2.000.000
TA 45. TRACECA koridorunda Tehlikeli madde taşımacılığı	Mart 2006	18	1.000.000
TA 46. Tükmenbaşı Limanına Denizcilik Kanalı	Mayıs 2006	12	500.000
	GENEL TOPLAM :		7.500.000

Kaynak : www.traceca.org.tr/tra/traceca-anasayfa

 

Yukarıdaki tablodan da görüldüğü gibi Mayıs 2005 ile Mayıs 2006 arasında devam eden projeler yer almaktadır. Devam etmekte olan projelerden ilki, Mayıs 2005’te başlanan 30 ay sürecek olan 2.000.000 € bütçeli “TA 44. Hajigabul Karayolu Rehabilitasyonu-iletişim danışmanlığı” projesidir. Son olarak devam eden proje ise Mayıs 2006’da başlanan 12 ay sürecek olan 500.000 € bütçeli “TA 46. Tükmenbaşı Limanına Denizcilik Kanalı”dır.

3.4. TRACECA AĞI

Özellikle 1980 sonrası yaşanan gelişmelerden sonra genelde ulaştırma sektörünün hızla gelişmekte olduğu görülmektedir. 1950’lerde başlayan bir eğilimle karayolu yatırımlarına ağırlık verilmiş, sonraki dönemlerde de ikinci plana atılmıştır (Kaynak, 1992:87). 1980’lerden sonra dünya nüfusunun hızla artması sonucu karayolları yetersiz kalmıştır. Buna alternatif olarak bir zamanlar ulaşımda önemli yeri olan demiryolu ulaşımı tekrar canlanmaya ve gelişmeye başlamıştır. Ulaşım teknolojisinde yaşanan gelişmelerle beraber denizyolu ve hava ulaşımı da günümüzde yoğun olarak kullanılmaktadır.

TRACECA ağı; kara ulaştırması, demiryolları ulaştırması, deniz ulaştırması, sivil havacılık ve çok modlu ulaştırmadan oluşmaktadır.

 

3.4.1. KARA ULAŞTIRMASI

Kara ulaştırması, çok modlu ulaştırmanın ulusal ya da uluslararası seviyede daimi bir kara yolu ayağı olacağından dolayı çok modlu ulaştırmanın çok önemli bir parçasıdır. Çok modlu ulaştırma zinciri içindeki öneminin yanı sıra, belirli bir TRACECA ülkesinin ana noktasından diğer bir TRACECA ülkesine, AB’ye veya üçüncü bir ülkeye direk kapıdan-kapıya servis sağlayan tek ulaştırma modudur. TRACECA bölgesinde oldukça geniş olan karayolu ağı toplam 1330,0 bin km’dir.

Bu çerçevede, TRACECA bölgesindeki karayolu yük taşmacılığı sektörünün çok modlu ulaştırma açısından zaman ve masraf tasarrufu sağlamak için optimize edilmesi gereklidir. Bu tarz gelişmeler hem ulusal hem de uluslararası seviyeler için gereklidir. İlerlemelerin iki esken üzerinden olacağı tavsiye edilmektedir; ulusal seviyedeki karayolu nakliyeciliğin yeniden yapılandırılması ve de ülkeler arasındaki uluslararası karayolu taşımacılığı anlaşmalarının yeniden şekillendirilmesidir.

İlk olarak, ulusal seviyede karayolu nakliyeciliğinin tekrar yapılandırılması bütün TRACECA ülkeleri için gereklidir. Bu amaç beraberinde sektörün profesyonel standartlarını güçlendirmesini ve de en verimli çalışmaları ortaya koymasını sağlayacaktır. Yeniden yapılandırma düzenleyici çerçevesi AB düzenleyici çerçevesi üzerine oturtulmalıdır. AB’nin düzenlemelerinin verimli çalışmalar yaratmasının yanında, AB sınırlarından geçmek isteyen TRACECA sürücüleri ve araçlarına kolaylık sağlayacaktır.

Kara ulaştırmasının gelecekteki modernizasyonu açısından, pazara girişteki Avrupa Direktifleri ve düzenlemeleri, mali uyumlaştırmalar, sosyal yasama, teknoloji ve güvenlik de AB ve TRACECA açısından değerli bir tecrübedir (www.traceca.org.tr/network_kara.htm).

Karayolu ulaştırmasındaki bazı sorunlar nedeniyle yeniden yapılandırılması gerekmektedir. Bu yapılanma sürecinde AB’nin de desteğini almak gerekir. Az da olsa bu problemler demiryolu ulaşımının tercih edilmesine neden olmuştur.

3.4.2. DEMİRYOLLARI ULAŞTIRMASI

Demiryolu ulaştırması TRACECA ülkelerinde ulaştırma sisteminin en kilit elementlerinden bir tanesidir. Demiryolu ulaştırması orta ve uzun mesafelerde (özellikle, denize kıyısı olmayan ülkelerde) kargo taşımacığında yük trafiği miktarı ile, güvenirliliği, düzenliliği ve yük ve yolcu taşımacılığında yılın mevsim şartlarına, hava durumuna göre değişmeyen, asgari düzeyde çevreyi etkileyen (diğer ulaştırma modları ile karşılaştırıldığında)   fazla kapasitesi ile ve de ulaştırma işleminin küçük güç yoğunluğu ile     ( hava taşımacılığından 6 kez, karayolu taşımacılığından 3 kez daha az güç tüketimi vardır)   tartışmasız liderdir.

Demiryolu taşımacılığının avantajı, işlenmemiş maddeleri ve yarı işlenmiş ürünlerin taşımacılığı için çok önemli olan yük trafiğindeki ucuzluğudur. Başarılı büyük yük dolaşımı, verimli demiryolu altyapısına bağlıdır. Demiryolu araçlarına, özellikle vagon bakımına daha fazla önem verilmelidir.

TRACECA ülkeleri demiryollarının çok modlu ulaştırma zincirinde daha büyük ve daha aktif bir role sahip olması için aşağıdaki üç ana amacı benimsemektedirler:

-                    Demiryolu sistemlerinin verimliliğini ve finansal durumunu güçlendirmek için yapısal reformlar ortaya atılmakta;

-                    Altyapıda çok modlu ağın içindeki demiryolu sisteminin potansiyellerini geliştirmek için özenli planlanmış yatırımlar yapmak;

-                    TRACECA ülkeleri ve AB arasındaki uluslararası demiryolu servislerinin verimliliğinin geliştirilmesi için demiryolu sistemindeki birlikte işlerliliğin teşvik edilmesi.

Şimdiki gelişmemiş bölgesel demiryolu ağı göz önüne alındığında, yukarıdaki amaçlara ulaşmanın yüksek finansman ve zaman gerektirdiği açıktır. Adım adım birlikte işlerliliğine ulaşmak için, en önemli bölgesel ve alt-bölgesel demiryolu bağlantılarında en verimli ölçülerle başlamakta yarar vardır (www.traceca.org.tr/network_demiryolu.htm).

Demiryolu ulaşımının tercih edilmesinin nedenlerinden birisi de diğer ulaşım ağlarına göre ucuz olmasıdır. Bunun dışında birçok ülkenin denize kıyısı olması deniz ulaşımının da tercih edilmesine sebep olmaktadır.

3.4.3. DENİZ ULAŞTIRMASI

“Uluslararası Ulaştırma konulu Avrupa-Kafkasya-Asya Koridorunun ulaştırmasının gelişimi Temel Çok taraflı Anlaşması” çerçevesinde TRACECA ulaştırma koridorunda kilit amaçlardan bir tanesi deniz ulaştırmasının rekabet kapasitesini ve de özellikle denizcilik alanında kesintisiz yük akışındaki önemini arttırmaktır. TRACECA koridoru boyunca önemli limanlar şunlardır: Ilichevsk (Ukrayna), Constantsa (Romanya), Varna, Burgaz (Bulgaristan), İzmir, Derince, Haydarpaşa, Samsun, Bandırma, Mersin, İskenderun (Türkiye), Poti ve Batum (Gürcistan), Bakü Uluslararası Deniz Ticaret limanı (Azerbaycan), Aktau Deniz Ticaret limanı (Kazakistan), Türkmenbaşı (Türkmenistan). Şu anda MLA’ya üye olan ülkeler limanlarını, gerekli bütün imkânları kullanarak problemlerini çözüp, kullanıma açmaya amaçlamaktadırlar.

TRACECA programı içerisinde, teknik ve yatırım projelerinde denizcilik projeleri de yer almaktadır. TRACECA ülkeleri deniz ulaştırmasında lider rolü ile çok modlu ulaştırma gelişimi konusu ile karşı karşıya kalmaktadır ve bundan dolayı verimli ulaştırma sistemi geliştirilmesinde ve de TRACECA üye ülkelerinin ekonomik potansiyellerinin ilerlemesinde yeni adımlar atılması gerekmektedir (www.traceca.org.tr/network_deniz.htm).

Ulaşımın uzun zaman alması nedeniyle bu soruna alternatif olarak hava taşımacılığı geliştirilmiştir. Hava ulaşımı daha kısa sürede gerçekleşmekte fakat daha fazla maliyet yüklemektedir.

3.4.4. SİVİL HAVACILIK

Bu ulaştırma modu Temel Anlaşma içinde yer almasına rağmen, TRACECA için hala yenidir. IGC TRACECA stratejisinde, TRACECA ülkelerinde adil ve açık havacılık pazarının sağlanması gelecek ilerlemeler arasında sayılmaktadır.

TRACECA ülkeleri gelecekte sivil havacılık sektöründe adil bir rekabetin olacağına, yatırımları teşvik etmek için uluslararası havacılık pazarının açılması gibi yeni ekonomik olanakların yaratılacağına dair potansiyel görmektedirler.

TRACECA ülkeleri arasında hava sahasının sektörlere ayrılması konusu ve farklı işlemsel metotların kullanımı ve bu sektördeki kurallar bütün üye ülkeler tarafından kabul edilmiştir. TRACECA ortakları arasındaki hava trafiği işletmesi birleşimi havacılık sektörüne sayısız yarar getireceğinden dolayı gereklidir (www.traceca.org.tr/network_hava.htm).

Hava ulaşımı daha çok yeni olduğundan yapısı tam olarak oturmamıştır. Son olarak, kesintisiz taşımacılık için çok modlu ulaştırma geliştirilmiştir.

3.4.5. ÇOK MODLU ULAŞTIRMA

Ulaştırma bağlantıları ve ulaştırma; ihracatını, ithalatını en düşük olası fiyatlarla yapmak isteyen ve uluslararası pazara girme amacını taşıyan bütün ülkeler için önem teşkil etmektedir. Düzenlenmiş ulaştırma sistemi malların rekabeti için öncelikli bir gereksinim olduğundan, uluslararası ticaret ilişkileri ulaştırma olmadan olanaklı değildir. Modern yük taşımacılığı ISO konteynırlarının kullanımını gerektirmektedir ve bugün nakliyelerin organize ettiği ve çok modlu taşımacılığı tercih ettiği,  konteynır taşımacılığı kapıdan kapıya yapılmaktadır. Çok modlu ulaştırma, yük akışı ve ulaştırma zinciri üzerinde kontrolü sağlayarak uluslararası ticareti olanaklı kılmaktadır.

TRACECA tanımı itibariyle çok-modlu koridordur ve TRACECA ülkeleri güvenilir ulaştırma zincirinin uygun değer gelişimini amaçlamaktadırlar. IGC TRACECA Stratejisinde, değişik ulaştırma modları ve değişik ülkeler üzerinden bölgede kesintisiz yük akışı garanti edilmektedir. Bu amaç hala gündemde olmakla birlikte bu amaca ulaşmak için birçok politikalar hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. Bölgedeki baskın denizcilik/liman ulaştırması, çok modlu zincirin çekirdeğini oluşturmaktadırlar (www.traceca.org.tr/network_cmu.htm).

TRACECA projesinin çerçevesini genel hatlarıyla oluşturduktan sonra diğer bölümde Avrupa Birliği’nin Orta Asya’ya yönelik stratejileri hakkında genel bilgiler verilecektir.

4. AB’NİN ORTA ASYA’YA YÖNELİK STRATEJİLERİ

Orta Asya Strateji Belgesi’nde öncelikle, AB açısından bölge cumhuriyetleri ile işbirliğinin muhtemel getirileri üzerinde durulmuştur. Orta Asya Cumhuriyetleri ile insan hakları, hukukun üstünlüğü, iyi yönetim ve demokratikleşme, eğitim, iktisadi kalkınmanın, ticaretin ve yatırımın teşvik edilmesi, enerji ve ulaşım ağlarının güçlendirilmesi, çevre ve su, ortak tehdit ve zorluklarla mücadele, kültürler arası diyalog başlıkları altında ilişkilerin geliştirilmesi gerekliliğine işaret edilmiş ve bu alanlarda AB’nin öncelikleri sıralanmıştır.

Geniş bir açıdan bakıldığında farklı yönlerdeki tüm bu politikaların aslında ortak bir amaca hizmet ettiği ve bu ortak amacın da bölge içinde ve bölgeler arasında demokratik, şeffaf, istikrarlı ve güvenli bir ortam oluşturarak, enerji transferi gibi ana konuların huzur içerisinde gerçekleştirilmesinin başarılmasıdır  (www.siyasaliletisim.org/index.php/suleyman-sensoy-kose-yazileri/189-avrupa-brl-tuerkye-orta-asyanin-cok-boyutlu-guevenl.html). Toplumun refah seviyesini iyileştirme amaçlı politikaların uygulanabilmesi için program bütçesinin de iyileştirilmesi gündeme gelmiştir.

2007-2013 dönemi için öngörülen yardım programı ve belirlemiş olduğu strateji ile AB söz konusu ülkelerle olan işbirliğindeki öncelikli alanları belirlemektedir. AB, söz konusu dönemde Orta Asya ülkelerine yapılacak olan yardımları iki katına çıkarmayı planlamaktadır.

AB’nin bölgeye artan bağlılığını göstermek için, Orta Asya’ya 2007-2013 dönemi için yapacağı yardımın önemli ölçüde artırılarak 750 milyon €’ya yükseltilmesi öngörülmektedir. Söz konusu tutarın %70’inin, bölge ülkelerinin farklı siyasi ve sosyal yapıları dikkate alınarak ikili yardım programlarına aktarılması planlanmaktadır. Buna karşın yardımın %30’unun ise, bölge içinde ve bölge ile Güney Kafkas ve AB arasındaki devletler arası işbirliğinin geliştirilmesine yönelik olarak verilmesi hedeflenmektedir.

 “Bakü Girişimi” ile de AB ulaşım, enerji ve ticaret alanlarında bölgesel altyapının gelişimini teşvik edecek ve böylece bölgenin ekonomik potansiyelini daha iyi kullanmasına imkan sağlayacaktır. AB, bölgede piyasa ekonomisinin gelişmesini destekleyecek, bu çerçevede kamu-özel ortaklıklarıyla bölgeyle ilgilenen firmalarla işbirliği içerisine girecektir.  (www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/AB/ABKurumsalDb/AB_VE_ORTA_ASYA.doc-). AB’nin teorik hedeflerinin dışında uygulamaya başladığı projeler de vardır. Ayrıca bu projelerde Birleşmiş Milletler Teşkilatı’nın da katkıları, projelerin gerçekleştirilmesinde önemli rol oynamıştır.

Avrupa Birliği öncülüğünde Birleşmiş Milletler Teşkilatı’nın da katkılarıyla bir “İpek Yolu Bölgesel Programı” uygulamaya soktu. Başlatılan program sayesinde 2004 yılında 27 ülkenin katılımıyla Asya Otoyol Anlaşması imzalandı. Bu anlaşma batıdan doğuya uzanacak 140 bin kilometrelik bir otoyol ağını temsil etmektedir. Bir diğer önemli proje ise yaklaşık 80 bin kilometreyi bulacağı belirtilen Trans-Asya Demiryolu’dur. Bu proje sayesinde Londra’dan Pekin’e demiryolu ile kesintisiz olarak gitmek mümkün olacaktır. Yeni İpek Yolu projeleri kapsamında modern otoyollar, hızlı trenler, konteynır yükleme, boşaltma sistemleri, depolama alanları ve lojistik köylerin oluşturulması ve tüm bunlar için yeni teknolojilerin kullanılması hedeflenmektedir. Sağlanacak entegrasyon ve bu entegrasyonun getireceği istihdam ve büyümenin, ülkelerin kalkınmasına ciddi biçimde katkı yapacağı hesaplanmaktadır (Hürriyet gazetesi, 28.11.2008).

AB’nin Orta Asya’ya yönelik stratejileri hakkında bilgi verdikten sonra son bölümde TRACECA projesi ve Türkiye ele alınacaktır. Bu bölümde üyeler açısından TRACECA, Türkiye’nin üyeliği ile TRACECA projesi ve Türkiye hakkında bilgi verilecektir.

5.        TRACECA PROJESİ VE TÜRKİYE

Projenin Türkiye açısından değerlendirilmesi aşamasında; TRACECA’nın üye ülkelere sağladığı katkılardan sonra Türkiye’nin TRACECA’ya üyeliği, TRACECA-Türkiye ilişkileri ve TRACECA’nın Türkiye’ye  etkileri değerlendirilmiştir.

5.1. ÜYE ÜLKELER AÇISINDAN TRACECA

Üye ülkeler çok modlu TRACECA rotasına, Avrupa pazarına açılmada ilave bir bağlantı olarak ve de küresel ticarete entegre olma açısından stratejik bir önem vermektedir. Ayrıca TRACECA Programı anlaşmalarda transit ücretlerini rekabetçi seviyede tutarak, hükümetler ve ulaştırma sektörü arasında yakın bir işbirliği ve bağlantılar yaratmış ve de sınır geçişleri prosedürlerini kolaylaştırmıştır. TRACECA koridorundaki, batı-doğu yönünde en kısa, potansiyel en hızlı ve en ucuz kara ulaştırması bağlantısı olmasından dolayı, yük taşımacılığındaki artış nakliyecilerin bu rotaya ilgisini göstermektedir.

Ulaştırma, kalkınma ve entegrasyon aracı olarak TRACECA’nın bugün hareket noktaları daha güçlüdür:

-                    Bütün Avrupa ülkeleri bölgeler arasındaki ticareti yükseltmek için TRACECA üye ülkeleri ile yaşayan bir bağlantıya ilgi duymaktadırlar.

-                    Birçok TRACECA ülkesi kara ile çevrili olup, bunlar ulaştırma ve ticareti kolaylaştırmaya dayalı anlaşmalar ve ortak politikalar sayesinde dünya pazarına TRACECA bölgesinden ve sularından yararlanarak girebilmektedirler.

-                    Ulaştırma alanındaki ortak politikaları ve ticareti kolaylaştırma ile ehemmiyeti ve güvenliği geliştirmek için TRACECA bölgesinde yeterli ölçüler alınmış ve uygulanmıştır.

-                    AB ( ve diğer bağışçılar) bölgesel konulu projelerden haberdar olmak için IGC’nin (TRACECA Hükümetlerarası Komisyonu) desteğine ihtiyaç duymaktadır ve de Daimi Sekreterlik yeni bütçe çizgileri çerçevesinde destek verebilecek en iyi adrestir.

-                    Yeni üye başvuruları, yüksek orandaki TRACECA internet sayfası ziyaretçileri, üçüncü ülkelerin PS’den sayısız istekleri, dünya çapında basında yer alan TRACECA raporları hükümetler arası kuruluşun çekiciliğinin, yaşanılabilirliğinin ve de etkinliğinin kanıtıdır.

TRACECA’nın bölgedeki gücü ve etkisi, düzenlenen bölgesel konferanslarla ve seminerlerle, IFI programı ile yakın ilişkisiyle, TRACECA danışmanlığı ve direk yatırım projeleri ve de ticari nakliyatçıların koridoru kullanmaktaki artışı ile görülebilmektedir (www.traceca.org.tr/program_uu_onem.htm).

TRACECA sayesinde, üye ülkelerin hızlı ve ucuz taşımacılık faaliyetleri ile ticaret hacimlerinde genişleme görülmüştür. Küreselleşen dünyada TRACECA’nın stratejik önemi gelişmekte olan ülkelerin de dikkatini çekmiştir. Bu fırsatlardan yararlanmak isteyen Türkiye de üyelik girişimlerine başlamıştır.

5.2.           TÜRKİYE’NİN TRACECA’YA ÜYELİĞİ

Türkiye, başlangıçta projeye dahil edilmemiş, ticaret hattı olarak AB, ulaşımın Bulgaristan’a Gürcistan üzerinden Rusya ve Türkiye olmaksızın sağlanmasını amaçlamıştır. Ancak Türkiye daha sonra MLA’ya taraf olarak koridorun güzergahını Londra-Bulgaristan-İstanbul-Ankara-Gürcistan olarak değiştirmiştir. Türkiye, 8 Eylül 1998 tarihinde imzaladığı MLA’yı 24.10.2001 tarihinde onaylamıştır. 24-25 Nisan 2002 tarihlerinde Özbekistan’ın başkenti Taşkent’te gerçekleştirilen TRACECA Hükümetlerarası Komisyonu’nun (IGC) Bakanlar Konferansı’nda, Türkiye, Bulgaristan ve Romanya’nın TRACECA Programı’na dahil edilmesi kabul edilmiştir. Bu üç ülkenin de tam üyeliğinden sonra TRACECA haritası Türkiye’yi de kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmiştir.  Türkiye açısından transit geçişlerde karşılaşılan en önemli sorunlar; yol vergilerinin ve geçiş ücretlerinin yüksekliği, sınır kapılarında uzun süreli beklemeler, gümrük işlemlerinin yavaş ve rasyonellikten uzak olması, bazı kavramların ülkeler arasında farklı kullanılması ve yolların yetersizliğinin yanısıra bakım ve onarımın yapılmaması, yolların geçiş emniyetinin az olması olarak sıralanabilir  (www.kenancelik.com/documents/iiid9SERAP_OVALI.pdf).

Türkiye’nin TRACECA’ya katılmasıyla ikili ilişkilerinin artacağı, sorunların çözüleceği ve üçüncü ülkelerle ilişkilerin daha da artacağı görüşü hakimdir.

5.3.  TRACECA-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ

Bilindiği gibi, TRACECA, Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerini Kafkasya ve/veya Karadeniz üzerinden Avrupa'ya bağlanmasını sağlamak amacıyla Avrupa Birliği tarafından oluşturulan bir Doğu-Batı koridorudur.

Türkiye, Romanya ve Bulgaristan'ın programa tam üyeliği deklare edildikten sonra, TRACECA haritası/şebekesi Türkiye de içinde   yer   alacak   şekilde yeniden düzenlenmiştir.

Aralık 2002 tarihinde Barış TOZAR  Türkiye  TRACECA  Ulusal Sekreteri olarak atanmıştır.

Ocak 2003 tarihinde, Ulusal Sekreterin girişimi ve çabaları sonucunda, kendisinin başkanlığında, Ulaştırma Bakanlığı'nda TRACECA Ulusal Sekretarya'sı Bürosu kurulmuştur. Haftada bir gün büroda çalışmak üzere ilgili Kuruluşlardan (Demiryolları, Kara Ulaştırması, Denizcilik Müsteşarlığı ve UND) temsilciler görevlendirilmiştir. Oluşturulan söz konusu grup, Dışişleri Bakanlığı'nın da desteğiyle, Ulusal TRACECA faaliyetlerine bir ivme kazandırmış, ulusal görüş ve politika oluşturulmasına etkin bir katkı sağlamıştır. Bu çabaların sonucunda, IGC TRACECA toplantılarında Türkiye, önceki dönemlerle mukayese edildiğinde, saygın bir konuma gelmiştir.

Sayın Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım Başkanlığında daha önce kurulan TRACECA Ulusal Komisyonu, üyelerini bazılarının görevden ayrılması nedeniyle, yeniden oluşturulmuştur.

Bu dönemde önemli bir gelişme olarak, Ulusal TRACECA Web sitesi (http://www.traceca.org.tr/) oluşturulmuş ve yeni gelişmelere paralel periyodik olarak güncelleştirilmektedir. Böylece, TRACECA bünyesinde yürütülen ulusal ve uluslararası faaliyetlerin kamuoyu ile paylaşılması sağlanmıştır. Üniversite ve diğer bazı kuruluşlardan, ulaştırma koridorlarına ilgi duyan veya araştırma yapan birçok kişi TRACECA bürosunu ziyaret ederek kendilerine detaylı bilgi sağlanmıştır  (www.traceca.org.tr/iliskiler/0305.htm). TRACECA hakkındaki son gelişmeleri ve projenin geldiği nokta bu siteden öğrenilmektedir. Sitede projenin Türkiye’de yarattığı önemli role de yer verilmektedir.

         Projede Türkiye, Avrupa'nın Orta Asya ve Kafkasya’ya ulaşımı için olanaklar sunması bakımından merkezi bir rol oynamaktadır. Bu kapsamda, TRACECA ulaştırma koridorunun Asya-Avrupa bağlantısını sağlayacak kolu olan Kars-Tiflis-Bakü demiryolu projesi, Başbakan Tayyip Erdoğan, Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Şaakaşvili ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından Şubat 2007’de Tiflis’te imzalandı.

Tarihi "İpek Yolu"nu demiryolu ağlarında yeniden canlandıracağı için "İpek Demiryolu" olarak nitelenen proje, batıda boğaz geçişli Marmaray demiryolu tüneliyle Avrupa demiryolu ağına, doğuda da Kazakistan ve Çin demiryolu hatlarına bağlanacaktır. En geç üç yıl içinde 400 milyon dolar harcanarak gerçekleştirilecek proje tamamlandığında, İngiltere’den hareket eden bir trenin kesintisiz bir biçimde Çin’e kadar gidebilmesi öngörülmektedir.

Uluslararası ulaştırma ve enerji koridorları üzerinde yer alan Türkiye, lojistik ve ulaştırma yapısını bu konumuna uygun olarak yeniden yapılandırabilmesi halinde bölgede önemli bir lojistik üs konumuna gelecektir. Türkiye'nin lojistik üs olma hedefine ulaşabilmesi için deniz, kara, hava ve demiryolu taşımacılığı sektörlerinde özellikle TRACECA gibi projelerdeki aktif rolünü sürdürmesi önem arz etmektedir. Bu projeler ülkenin yurtdışı bağlantılarını güçlendirirken, yurt içinde demir yolu ve deniz yolları ulaşımı bağlantılarını iyileştirip, limanların verimli bir şekilde kullanılmasını sağlayarak, taşımacılığın etkinliğini de arttıracaktır. Küresel bir aktör olma yolundaki Türkiye'nin bu projeler ile ulaştırma sektörüne yaptığı yatırımlara hız kazandırması, ülke içi taşımacılığı dengeli bir şekilde yeniden yapılandırması önemli görünmektedir. Avrupa ulaştırma ağı, yeni oluşan Kafkas ve Orta Asya pazarlarına erişmesi halinde anlamlı ve işlevsel olacaktır. Bu noktada Türkiye, Orta Asya ve Kafkaslara ulaşım için Avrupa'ya olanaklar sunması bakımından merkezi bir rol oynamaktadır. Türkiye, üç kıtanın birleşme noktasındaki ayrıcalıklı coğrafi konumundan dolayı uluslararası taşımacılık için büyük potansiyel arz etmektedir. TRACECA projesinin tamamlanması ile demiryolu ve karayolu bağlantıları olan limanlardaki ana nakliyat merkezleriyle Türkiye, Avrupa-Asya yük trafiğinde merkezi bir üs olarak kullanılacaktır (www.azsam.org/modules.php?name=News&file=article&sid=229). Türkiye’nin, denize kıyısı olmayan ülkelere geçişte köprü olması nedeniyle önemli rolü vardır. Ayrıca Türkiye, Kafkasya ve Orta Asya ülkelerinin kalkınmalarına yardımcı olmaktadır.

Söz konusu proje, öngördüğü ulaştırma koridorları ile denize çıkışı olmayan Kafkasya ve Orta Asya Cumhuriyetlerinin uluslar arası pazarlarla bütünleşmelerini sağlayacak önemli bir aşamayı teşkil etmesinin ve bu çerçevede bölgedeki ekonomik büyümeye kayda değer bir katkı yapacak olmasının yanısıra, söz konusu devletlerin siyasi ve ekonomik bağımsızlıklarını güçlendirecek ciddi bir katalizör olması bakımından da büyük önem arz etmektedir.

Bu çerçevede Türkiye'nin, Bakü’de Gülistan Sarayı'nda gerçekleştirilen Zirve sırasında, TRACECA yol koridoru ile Pan-Avrupa ulaşım ağı arasındaki bağlantının en verimli şekilde sağlanmasına yönelik olarak yürüttüğü projeler hakkında verdiği bilgiler, ayrıca gerek üretici gerek tüketici ülkeler için acil bir gereksinim olan petrol ve doğal gaz nakil hatları bakımından, Hazar-Akdeniz boru hattının bölge ülkeleri ve enerji güvenliği açısından arz ettiği avantajlar konusunda yaptığı açıklamalar ve belki de en önemlisi, birlikte yaşama ve çalışma ruhuna dayalı olarak ortaya koyduğu vizyon, Türkiye’nin bu hayati rolünü bütün açıklığıyla gözler önüne sermiştir.

Sonuç olarak, ülkemizin de aktif bir şekilde yer aldığı projenin bölgesel işbirliğine ve istikrara yapacağı katkı çok büyüktür. Proje bu niteliğiyle, bölgemizdeki çatışmaların kaynağını oluşturan uyuşmazlık noktalarını ortak menfaatlerin potasında eritecek, ekonomik büyüme ve sosyal anlayışın gelişmesini sağlayacak ve böylece tarihi İpek Yolu’nun 21. yüzyılda küresel barışın yol haritası olması sonucunu doğuracaktır.

Geçmişte kervanların Doğu’nun zenginliklerini Batı’ya taşıması gibi, şimdi de Avrasya Koridoru barışı ve huzuru Orta Asya’ya ve Kafkaslara taşıyacak ve medeniyetler arası anlayışı yayacaktır. TRACECA Zirvesi bu yolda atılan önemli bir adımdır.

Gerçekten, tarihi İpek Yolu'nun sadece Doğu’nun baharatı ile ipeğini Batı’ya taşımadığı, aynı zamanda Doğu uygarlığı ile Batı medeniyeti arasında bir kültürel değişim köprüsü olduğu da göz önünde tutulduğunda, küreselleşme yönünde büyük dönüşümler yaşayan günümüz dünyasının ekonomik, siyasi ve teknolojik şartları karşısında, TRACECA projesinin bölgesel barış ve istikrarın sağlanmasında oynayacağı rol göz ardı edilemez.

Bu bağlamda, asırlar boyunca tarihi İpek Yolu’nun güzergahı üzerinde önemli bir yer tutan, ancak bundan daha önemlisi, Soğuk Savaş sonrası gelişmeler ışığında, gerek ekonomik, gerek sosyal, gerek siyasi bakımdan 21. yüzyılın en dinamik coğrafyasını teşkil etmeye aday Avrasya'nın kalbinde bir cazibe merkezi olarak duran Türkiye’nin de böylesine önemli bir projenin dışında kalmasını düşünmek mümkün değildir. Türkiye’nin bu özellikleriyle TRACECA idealine önemli bir katkı yapacağı aşikardır.

Gerçekten de, İpek Yolu güzergahı üzerindeki ülkeler arasında en büyük karayolu taşıma filosuna sahip olan Türkiye, denize kapalı Orta Asya ve Kafkas ülkelerinin Karadeniz ve Akdeniz limanları ile tüm Avrupa ve dünya pazarlarına bağlanmasında kilit bir rol oynayacağı gibi, bölgedeki enerji kaynaklarının tüketici pazarlara taşınmasında da stratejik bir işlev görecek, ayrıca, hem Doğulu hem de Batılı kimliğini, sahip olduğu demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti çerçevesinde uyumlu bir senteze dönüştürebilmiş olmasıyla da, bu iki farklı dünyanın felsefe, fikir ve anlayışları arasındaki yaşayan bağlantıyı oluşturacaktır (www.byegm.gov.tr/yayinlarimiz/ANADOLUNUNSESI/147AND11.htm). TRACECA’nın, Türkiye ile ilişkilerinde ekonomik ilişkilerin dışında sosyal ve kültürel etkileri de görülmektedir. Projenin, makro ekonomik verilerde sağladığı katkılardan da bahsetmekte fayda vardır.

5.4. TRACECA Projesinin Türkiye’ye Olası Etkileri

TRACECA projesinin, Türkiye’yi; ulaştırma sektörü, yabancı yatırımlar, turizm sektörü ve bölgesel kalkınma açısından etkilemesi beklenmektedir.

Proje kapsamında Türkiye’nin de yer aldığı teknik destek projeleri sayesinde uluslar arası karayolu taşımacılığı önemli ölçüde rahatlayacaktır. Çünkü; sınır geçişleri kolaylaştırılacak, sınırlardaki gecikmeler en aza indirilecek, yolsuzluklar önlenecek, transit ücretler indirilecektir. Ayrıca hızlandırılan demiryolu yatırımları sayesinde ulaştırmanın karayolu-demiryolu ana sistemleri arasında daha dengeli olarak yapılması sağlanacaktır. Samsun ve İstanbul limanlarının altyapısının yenilenmesi ve AB standartlarına uygun hale getirilmesi sağlanacaktır.

TRACECA projesi, tüm bölge ülkeleri için olduğu gibi Türkiye için de yabancı sermayeyi ülkeye çekecek bir katalizör görevi üstlenmektedir. Proje kapsamında yapılacak altyapı çalışmalarında AB, ABD ve Japonya gibi gelişmiş ülkelerin yatırımları ülkeye yönelecektir. Bu ülkelerin özellikle WB ve EBRD gibi finansman kuruluşları kanalıyla ulaştırma altyapı yatırımlarını üstlenmeleri Türkiye’nin kaynak sıkıntısı nedeniyle askıya almak zorunda olduğu, özellikle demiryolları ve limanların iyileştirilmesine yönelik yatırımların gerçekleşmesini sağlayacaktır.

Ülkelerin önemli bir turizm potansiyeline sahip olmasına rağmen mevcut yolların yetersizliği, kaliteli ve güvenli ulaştırma hizmetlerinin verilememesi ve sınırlardaki olumsuz uygulamalar nedeniyle Türkiye ile bölge ülkeleri arasında turizm pek gelişme gösterememiştir. Ancak bölgedeki ulaşımın altyapı ve kalitesinin arttırılması ve bürokratik engellerin ortadan kaldırılması ile ülkeler arasında yolcu taşımacılığı ve dolayısıyla turizmi de olumlu yönde etkilemesi beklenmektedir.

TRACECA dolayısıyla ulaştırma sektöründe de belli bir istihdam artışı sağlanabilecektir. Özellikle eğitilmiş ve nitelikli işgücü bu sektörde daha fazla yer alabilecektir. Böylece istihdam artışı nedeniyle bölgesel gelişme gözlenebilecektir (Çelik ve Ovalı, 2007:121-124)

6. SONUÇ

Söz konusu proje içerdiği ulaştırma koridoru ile Avrupa ve Asya pazarlarının uluslar arası pazarlarla bütünleşmelerini sağlayacak önemli bir projedir. Proje; transit geçişlerin güvenli ve hızlı bir şekilde gerçekleşmesi, bölgelerarası iş birliğinin sağlanması, ticaret ve ulaştırma sistemlerindeki sorunların giderilmesi ve kolaylaştırılması, ulaştırma sistemlerinin iyileştirilmesi, yapılan yatırımların arttırılması gibi hususlar üzerinde yoğunlaşmıştır. Türkiye’nin sahip olduğu özellikle karayolu ve demiryolu ulaştırma koridoruyla lojistik üs olma yolundadır. Türkiye; karayolu, demiryolu, deniz ve hava ulaşımını geliştirip daha verimli bir şekilde kullanılmasını sağlayarak taşımacılıkta merkez üs rolünü üstlenebilir. Bu da bölgelerarasında iş birliğinin ve istikrarın sağlanmasına katkıda bulunacaktır. Bu ulaştırma koridorunda, Türkiye’nin stratejik konumu ve önemi nedeniyle projenin dışında kalması düşünülemez.

1980’li yıllarda Türkiye’nin ihracatı arttırmaya yönelik politikalar izlemesi nedeniyle dış ticaret hacmi artış göstermiştir. Bu artış, daha fazla deniz ticaret filosu ihtiyacını doğurmuştur. Türkiye’de ulaşımın büyük bir kısmının karayoluyla yapılması sebebiyle mevcut olan karayolları büyük bir gelişme göstermiştir. Karayollarında görülen gelişmeyi demiryolları gösterememiştir. Bunun nedeni, demiryolu altyapı yatırımlarının maliyetlerinin yüksek olmasıdır. Hava yolu taşımacılığında maliyetlerin yüksek olması sektörün gelişimini engellemektedir. Maliyetleri düşürmek için ilerleyen yıllarda gerekli düzenlemelerin yapılması amacıyla bu sektör üzerinde durulacaktır.

TRACECA projesi Türkiye’nin bazı sektörlerini etkileyecektir. Bu olası etkiler; ulaştırma sektörü, yabancı yatırımlar, turizm sektörü ve dolayısıyla bölgesel kalkınma açısından olacaktır.