ÖZET

Teknolojiyle beraber ortaya çıkan bilgi toplumunun beraberinde getirdiği ekonomik ve sosyal eğilimlerin değerlendirilip ülkelerin politikalarının bu teknolojik değişime alıştırılması gerekmektedir. Bilgi çağı ve dijital ekonominin etkileri çerçevesinde kamu hizmetlerinin halka, vatandaşlara, çalışmalara ve iş ortaklarına ulaşmaları ve bundan yararlanmalarını sağlayan e-devlet uygulamaları, bilgi teknolojileri aracılığıyla sistematize edilmektedir. Bu çalışmada, sosyal ve ekonomik değişime kullanıcıların nasıl uyum sağlayıp bilim, teknoloji ve yenilikçilik döngüsünde nasıl davranış geliştirdikleri değerlendirilecektir. Çünkü bilgisayar okuryazarlığından başlayarak hayatın her alanına yerleşen bilgi teknolojileri bilinmez, güvenilmez, sürekli yenilenen ve takip edilemez olduğu için kişilerde korku ve endişeye dönüşür, bu nedenle e-devlet uygulamalarının algılanmasında da etkilidir. Çalışmamızın amacı, son dönem ortaya çıkmış literatürdeki çalışmalar ışığında kuramsal bir çerçeve oluşturmak ve bu kurama yönelik temel bazı varsayımları ampirik olarak sorgulamaktır.

 

ABSTRACT

Information society brought about by the technological opportunities and the economic and social trends in the country with the view of evaluating them used to these technological changes are required. Public services to the public within the framework of the information age and the effects of the digital economy, citizens, and partners work to provide access to and benefit from e-government applications, through information technologies are systematized. In this study science and technology provide social and economic change how users remembered how the behavior developed innovation cycle will be evaluated. Because information technology, computer literacy settled in every area of life, from the unknown, unpredictable, constantly renewed, and that can not be traced into the fear and anxiety in people. The purpose of this study, in the light of recent studies have appeared in the literature, to create a theoretical framework for this theory to question empiracally some of the basic assumptions.

 

Anahtar Kelimeler: e-devlet güvenliği algısı, bilgisayar öz yeterliliği, bilgisayar endişesi

 

 

1. GİRİŞ

Günümüzün gerek kamu gerekse ev ve iş yaşamının inkâr edilemez gerçeği olan elektronikleşme ve küresel pazar birey davranışlarına da yansımaktadır (Keegan ve Green, 2008; Venkatesh ve diğerleri, 2003). Bu süreçte, bilgi teknolojilerinin yönettiği yaşamda kişiler bir bakıma e-insan (e-people) olmak zorundadır. E-insan değişim sürecinde alışkanlıkların, geçmişten gelen öğretilerin ve duyguların rolü de çok önemlidir. Bu etkenler kendilerini bazen kolaylaştırıcı faktör olarak gösterseler de, bazen de direnç olarak karşımıza çıkarmaktadır (Saade ve Kira, 2007). Bilgi teknolojileri uygulamalarını sıradan bir düzeyde kullanabilmek için gerekli olan, bilgisayar öz yeterliliği, kişisel özelliklerimiz, bilgi teknolojilerinin yaşama sunduğu kolaylıklar e-insan olmayı gerekli kılan özelliklerdir. Bilgisayar okuryazarlığından başlayarak hayatın her alanına yerleşen bilgi teknolojileri bilinmez, güvenilmez, sürekli yenilenen ve takip edilemez olduğu için kişilerde korku ve endişelere dönüşür (Kohrman, 2007). Wiki gibi arayüzler (Cowan ve diğerleri, 2008) sayesinde, kişiler için özel, gizli ve önemli sayılan bilgilerin bilinmeyen, sadece güvenli olduğu savunulan sanal ortamlarda paylaşılması kişilerde, düzeyleri farklı da olsa, endişeye (Havelka ve diğerleri, 2004), korkuya ve dirence yol açar (Bellman ve diğerleri, 2004). Bu nedenle bireylerin bu tür uygulamalara yaklaşımı da önyargılı ve tedirgin olabilir. Ancak diğer taraftan, e-devlet ve e-belediye hizmetlerinde olduğu gibi kamu hizmetleri de hızla elektronikleşmektedir. E-devlet ve e-belediye kavramlarının temelinde bilgi teknolojileri ile elektronik iletişim vardır. Bu aracılıkla devletin ve yerel yönetimlerin vatandaşlara, vatandaşların devlete ve yerel yönetimlere karşı yükümlülüklerini kesintisiz, hızlı ve güvenli gerçekleştirme sürecidir.

 

2. E DEVLET TANIMI VE E DEVLET UYGULAMALARI

E- devlet yaklaşımı bilgi teknolojileriyle kamu hizmetlerin organize olması, performansı ve verimlilik artışı için kamu kuruluşlarının, vatandaşların ve ticari kurumların  arasında bilgi, hizmet ve mal alışverişlerinde teknolojinin kullanılmasıdır. Bu yaklaşım aynı zamanda devletin gerçek işlemlerinin yeni bir yaklaşımla modellenmesi, çağın ve teknolojinin gereklilikleriyle vatandaş ve iş dünyasının bri arada uyumlu çalışması sürecidir. Bu sürecin altında bilgi işleme kapasitesi arttırılmış, acil karar alabilen ve ihtiyaçlara hızlı cevap verebilen bir devlet-yönetim yapılandırması yatmaktadır (Yıldırır ve Karakurt, 2004: 3). E-Devlet kavramı esasında e-yurttaş, e-hükümet arasındaki ilişkilerin teknoloji tabanından yürütülmesi çalışmasıdır (TBS, 2002).

Şekil 1: e-Devlet İlişkileri (TBS, 2002)

E-devlet altyapısıyla başlayan e-yönetişim süreci, strateji geliştirme, politikalar üretilmesi, yasal düzenleme ve ağ yapısının güçlendirilmesi için, ayrıca erişimi artırarak maliyetleri düşürmek için, küresel e-ticaret, B2B, B2C ve e-ağlara katılımın özendirilmesi için, kişilerin yeteneklerini zenginleştirmek ve bilgisayar okuryazarlığını artırmak için gereklidir (Uçkan, 2002: 5). Bu sonuçlara sağlam bir zeminde ulaşmak için öncelikle e-devletin gelişim evrelerini değerlendirmek aşamaları incelenmek gereklidir (Şekil 2).

 

 

 

Şekil 2: E-Devletin Gelişim Evrimi (TBD Kamu BİB, 2007)

Yeni teknolojilerin gelişmesi, bilgiye erişmenin ve kullanmanın gerekliliklerinin devlete yansımasıyla kamudaki dönüşümün gerekliliklerin farkına varılması, e-devletin gelişiminin ilk aşamalarında kendini ilk kurum içi hizmet sağlayacak şekilde kurgulanmasıyla başlamıştır. Bu kurumsal değişim beraberinde bu altyapıyı oluşturan servislerin devlet ve kullanıcı açısından verimlilik sağlayıcı bir otomasyona sahip olunması gerekliliğini beraberinde getirmiştir. Mevcut süreçlerin analizi ve bu iş süreçlerinin etkin ve hızlı işlemler aracılığıyla gerçek fayda sağlayacak şeklinde kurgulanmasının yanı sıra 3 aşamada; teknolojinin yardımıyla devletin iş süreçleri daha basit hale getirilmeye çalışılmaktadır. Bu sürecin iyi yönetilmesi gerekmektedir. Gelişim sürecinin son aşaması ise dönüşen devletin hangi kullanıcıları kapsadığı ve verimlilik üzerine olmaktadır. E-devlet uygulamaları artık bilgi teknolojileri aracılığıyla kurum içi ve kurum dışı vatandaş, sivil toplum örgütleri ve iş dünyası arasındaki kamu değeri yaratan ve bürokrasiyi azaltan bir güç haline gelmiştir (TBD, 2007).

E-devlet altyapısı hazırlanırken öncelikle çevrimiçi işlemlerin gerçekleşebilmesi için teknolojik alt yapının sağlanması, ardından hukuksal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi, elektronik imza ve elektronik dokümanların hukuki geçerlilik boyutuna taşınması gerekmektedir. Sistem bileşenlerinin bir arada çalışmasını sağlayıcı bilgiye erişimin, bilginin saklanmasının ve bilginin paylaşılmasının en verimli şekilde hizmet verebileceği teknolojiler belirlenmelidir. Kamusal ve bireysel bilginin tehlikeye düşmeyeceği güvenlik ve gizlilik ortamını yaratılması gerekmektedir. Ayrıca tüm bu e-Devlet yatırımlarının finansman sorunu çözülmeli, vatandaş ve çalışanların dönüştürülen sistemlere adaptasyonu için gerekli eğitimler bilgilendirmeler sağlanmalı, değişim yönetimi gerçekleştirilmelidir. E-Devlet süreci beraberinde bilgi güvenliği, elektronik imza, sayısal imza, e-noter, e-mevzuat kavramlarını da beraberinde getirmektedir (Demirel, 2006).

 

3. TÜRKİYE VE E- DEVLET UYGULAMALARI

Türkiye’de bilgi teknolojileri aracılığıyla vatandaşlara hızlı, kaliteli ve kesintisiz sağlanan e devlet sorgulama ve veri tabanı hizmetlerini şu şekilde sıralayabiliriz (Çelen ve diğerleri, 2011: 3):

 

Ülkemizde e-Devlet yönünde çalışmaların yürütülmesi için kurulan Başbakanlık Yönetim Bilişim Sistemi Merkezi (BYBS) tarafından sağlanan hizmetlerin birbirleriyle entegre işleyebilmesi için e-devlet projeleri oluşturulmakta, bilgi ve iletişim teknolojileri alanında yeterli insan gücü yetiştirilmekte ve halk bilinçlendirilmeye çalışılmaktadır. Ülkemizdeki e-Devlet yapılanmasında hizmet veren Türkiye Ulusal Bilgi Sistemleri (KAMUNET) içerisinde yer alan ve bilgi güvenlik altyapısı, mesaj sistemi, sayısal haritalar, ara yüzler, veri bankaları, veri sözlüğü ve işlevleri olmak üzere çok sayıda proje bulunmaktadır. Bu projelerin ilki 1972 yılında çalışmalarına başlanan ve 2002 yılı Kasım ayında çevrimiçi olan vatandaşlık numarasıyla takip temeline dayanan MERNİS -Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi’dir. VEDOP -Vergi Daireleri Otomasyon Projesi ise Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü bünyesinde yürütülen tüm vergi dairelerinin ortak bir ağ ile merkeze bağlandığı ve bu vergi dairelerinde verilen hizmetlerin kurum içinde elektronik ortamdan yürütülmesinin sağlandığı bir projedir. Bu projenin devamında vergi dairelerinin otomasyonu tamamlanarak vatandaşların vergi ile ilgili işlemlerini elektronik ortamda yapabilmeleri sağlanmaktır. Bu kapsamda beyannamelerin internet üzerinden alınmasıyla e-Beyanname uygulaması başlamıştır. Bir başka e-devlet uygulaması ise GİMOP -Gümrük İdaresinin Modernizasyonu ise tüm gümrük işlemlerinin modernize edilerek otomatik hale getirilmesi suretiyle; gümrük işlemlerinde karşılaşılan sorunların giderilmesini, işlemlerinin gerçek zamanlı olarak bilgisayar ortamında yürütülmesini sağlayan bir yazılımdır. Adalet Bakanlığı Bilgi Sistemi, Ulusal Yargı Ağı Projesi UYAP, Adalet Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatının, bağlı ve ilgili kuruluşlarının, adli ve idari tüm yargı ve yargı destek birimlerinin donanım ve yazılım olarak iç otomasyonunu ve benzer şekilde bilgi otomasyonu sistemlerini kurmuş kamu kurum ve kuruluşları ile dış birim entegrasyonunu sağlayan e-Adalet uygulamasını sağlayan bir bilişim sistemidir. Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi TAKBİS, diğer kurum ve kuruluşlara sunduğu mülkiyete ilişkin verilerin daha yaygın bir şekilde kullanımının sağlanmasını ve bu çerçevede tapu ve kadastro çalışmalarının ve bilgilerinin “Çok Amaçlı Arazi Bilgi Sistemine” dönüştürülmesinin amaçlandığı, bir projedir. Polis Bilgi Ağı POLNET, e-polis uygulamasıyla Emniyet Teşkilatı tarafından yürütülen hizmetlere bilişim desteği sağlayarak hizmetin süratli, güvenilir ve etkin bir şekilde yerine getirilmesini ve vatandaşların zamanında, kaliteli ve kesintisiz olarak hizmet alabilmelerini sağlayan modern bir Polis Bilgi Sistemidir. MEDULA Genel Sağlık Sigortası, Emekli Sandığı, Bağkur, Sosyal Sigortalar Kurumu ve Yeşilkart uygulamalarının yürütülmesi, devlet hastaneleri, özel hastaneler, üniversite hastaneleri, diyaliz merkezleri ve daha birçok sağlık kuruluşunun verdikleri hizmet, kullandıkları tıbbi malzeme ve ilaçların bedelinin geri ödeme kurumu tarafından ödenmesi için Genel Sağlık Sigortası kapsamında kullanılan uygulamaların bilişim ayağıdır. Saymanlık Otomasyon Sistemi SAY2000İ sisteminde yer alan Personel Modülü, personelin özlük haklarına ilişkin kimlik ve maaş bilgilerinin saklanması ile her türlü maaş hesaplama ve raporlama işleminin yapılması işlevini yerine getiren bir yazılımdır. E-devlet portalı üzerinden kamu hizmet sunan diğer bazı e-devlet uygulamalarında Sosyal Güvenlik Bilgi Sistemleri, Sağlık Bilgi Sistemleri, Eğitim Bilgi Sistemleri, E-Bildirge, Başbakanlık Mevzuat Bilgi Sistemi, Merkezi Tüzel Kişilik Bilgi Sistemi (MTK), Araç ve Sürücü Bilgi Sistemi (ASBİS), Elektronik Kamu Alımları Platformu (EKAP), ve Çevrimiçi Çevre İzinleri Projesi şeklinde sıralayabiliriz. Yeni projelerin de tamamlanarak uygulamaya geçirilmesi için çalışmalar yürütülmektedir (Çelen ve diğerleri, 2011: 3, Çukurçayır ve Çelebi, 2009: 73, Çarıkçı, 2010: 104)

 

Tüm bu uygulamaların birbirleriyle entegre olmasıyla bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımındaki etkin ve verimli kamu hizmeti sağlanmaktadır. Vatandaş, işletmeler ve devlet arasındaki bu veri transferinin e-devlet uygulamaları aracılığıyla bilgi yönetimine dönüşmesi bazı alt yapıların oluşması gerekmektedir. Bu gereklilikler, kişisel bilgilerin korunması, kişiye özel hizmet sunulması, kurumlar arası bilgi paylaşımı sağlanması, elektronik ortamdan sunulan hizmetlerin tek bir kaynaktan sağlanabilmesi, bir kez kimlik bilgisi verilmesi ile birçok hizmete kolaylıkla ulaşılabilmesi, elektronik hizmetlerde yüksek güvenlik imkanının sağlanması, ödeme gerektiren hizmetler için kolaylaştırılmış bir ödeme altyapısı sunulması şeklinde sıralanabilir. Böylelikle e-devlet uygulamalarının amaçlarına daha kolay ve hızlı ulaşılabilir; bürokrasi azalır, kağıt tüketimi ve kırtasiye masrafları düşer, düşük maliyetli, sürekli hizmet sağlanır, kamu personelinin ve destek hizmetlerinin iş yükü hafifler, özellikle vergi ve SGK işlemlerindeki hata oranları ve yolsuzluklar düşer, devlete güven artar, işlem takibi sağlanır. Kurumlar arası iletişim hızlanır, şeffaflık ve eşitlik ortamı oluşur ve bu avantajlar e-demokrasi kavramının alt yapısını oluşturur. Bu durum kamu hizmetlerindeki etkinliği, devlet-vatandaş-devlet döngüsünü güvenilir ve hızlı süreçlerle sağlayacaktır (Uğur ve Çütçü, 2009, Çelen ve diğerleri, 2011: 3). Ancak bu öngörünün kullanıcılar tarafından nasıl değerlendirildiği önemli bir soru ve araştırma konusudur.

Ancak diğer taraftan e-devletin bu gelişim süreci kullanıcılar açısından e-devlet amaçlarıyla her zaman uyum göstermeyebilmektedir. Kullanıcıların kişilik özellikleri ve bu uygulamaları algılamaları bilgi teknolojileri kullanıcıları arasındaki farklılıklarını da beraberinde getirir. “Güvensizlik”, “endişe”, “kuşkuculuk”, “şüphecilik”, “inançsızlık”, “kötümserlik”, “olumsuzluk” kavramları e-devlet kavramının güvenlik ve gizlilik alt yapısıyla tamamen çelişen, e-devlet sistemini uygulama sırasında çürüten bir yaklaşımdır. Diğer taraftan kullanıcıların; vatandaş veya kamu personelinin e-devlet uygulamalarına gösterdiği tepki bilgi, tecrübe, kültür ve eğitim sonucu geliştirdiği ilişkide bilgi teknolojileri uygulamalarının verimliliğinin etkinliğinin de göstergesi olmaktadır. Bu durumda e-devleti kullananlarla kullanmayanlar arasında da farklı algılamalar olacağı ön görülebilir.

 

4. ARAŞTIRMANIN SORU VE HİPOTEZLERİ

S1. Vatandaşların ne kadarı internet ve e-devlet hizmetlerini güvenli bulmaktadır?

S2. Kullanıcılar e-devlet hizmetlerinden hangilerini daha sık kullanmaktadır?

S3. Kullanıcılara göre, e-devlet hizmetlerinin hangi avantajları daha önemlidir?

S4. E-devlet uygulamalarını kullananlarla kullanmayanlar arasında güvenlik algısı ne kadar farklıdır?

H1. E-devlet güvenliği algısı ile bilgisayar öz yeterlilikleri arasında pozitif, bilgisayar endişeleri arasında ise negatif ilişki bulunmaktadır.

H2. E-devlet güvenliği algısı üzerinde bilgisayar öz yeterliliklerinin olumlu etkisi vardır.

H3. E-devlet güvenliği algısı üzerinde bilgisayar endişelerinin olumsuz etkisi vardır.

H4. E-devlet kullanmayanlarla kullananlar arasında, bilgisayar tutumları ve e-devlet güvenliği algısı açısından fark bulunmaktadır.

Araştırma sorularıyla ilgili verilerin toplanması için 400’ün üzerinde ankete ulaşılmıştır. Belirlenen faktör ve alt boyutların güvenilirliğinin belirlemesinde Cronbach Alpha katsayılarından yararlanılmıştır. Demografik bulgulara yönelik analizler, fark testleri ve ara değişken regresyon analizleri SPSS ile yapılmıştır.

 

5. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ

Araştırmamızdaki hipotezlere yönelik veri toplamak amacıyla, soru formu ve ölçeklerden oluşan bir envanter oluşturulmuş, 2011 ila 2013 yılları arasında kolayda örneklem yöntemiyle 20 ila 70 yaş aralığında 500 kişiye dağıtılmıştır. Kullandığımız ölçekler için “bilgisayar tutumu” Sam ve diğerleri (2005), “bilgisayar endişesi” Havelka ve diğerleri (2004), Sokura ve diğerleri (2009) tarafından kullanılan envanterlerden yararlanılmış, “e-devlet güvenliği algısı” için ise iki ifadeden oluşan bir ölçek oluşturulmuştur. Cevaplayanlara, her bir maddeye ilişkin değerlendirme yapabilmelerine olanak sağlayacak 5’li bir ölçek sunulmuştur (1= Kesinlikle Katılmıyorum, 5= Tamamen Katılıyorum). Demografik bulgulara yönelik analizler, faktör ve güvenilirlik testleri ile regresyon analizleri SPSS 17.0 istatistik paket programı ile yapılmıştır.

 

6. ARAŞTIRMANIN BULGULARI

Araştırmaya katılan 434 kişilik örneklemin yarısı e-devlet uygulamalarını kullanmakta, diğer yarısı ise kullanmamaktadır. Katılımcıların yaş ortalaması 37 olup, 183’ü kadın, 251’i erkektir. %51,4’ü üniversite, %36,9’u yüksek lisans/doktora ve kalan %10,6’lık kısım da ilkokul, ortaokul ve lise mezunlarından oluşmaktadır. Tüm örneklemin yarısından fazlası 11-19 yıldır, %37’si 20 yıldan fazla süredir bilgisayar kullanmaktadır. Katılımcılardan 335 kişi, yani tüm örneklemin %77’si kurumların internet sitesine sahip olma zorunluluğu bulunduğunu belirtmiştir. Örneklemin %58’i olan 252 kişi e-devlet sisteminin tamamen güvenli olduğunu, geri kalan 182 kişi ise güvenli olmadığını düşünmektedir. Servis sağlayıcı tarafından belli sitelere erişimin kısıtlandığı hizmetleri tercih edenlerin ve çevrimiçi alışveriş sitelerini kullananların oranı Şekil 3’te verilmiştir.

 

Şekil 3: Katılımcıların İnternete Karşı Güvenlik Tutumları

Katılımcıların internet erişimlerini kısıtlatmama taraftarı olduğu görülmektedir. Katılımcıların yarısından fazlasının çevrimiçi alışveriş sitelerine güvenemedikleri de anlaşılmaktadır. Diğer taraftan, internet üzerinden bir sisteme üye olunurken veya ürün/hizmet satın alınırken "sözleşmeyi okudum, kabul ediyorum" şeklinde imzalanan yazının örneklemin %49’unu oluşturan 213 kişi tarafından okunmadığı, %33'ü olan 143 katılımcı tarafından göz gezdirildiği, sadece %18’i oluşturan 78 kişi tarafından okunduğu görülmektedir. Katılımcıların kişisel şifreleri belirleme tutumları Şekil 4’te verilmiştir.

 

Şekil 4: Katılımcıların Kişisel Şifreleri Belirleme Biçimleri

Katılımcıların çoğunlukla kolay şifreler kullanmayı tercih ettikleri görülmektedir. Diğer taraftan bir sisteme kayıtlı şifreyi değiştirme sıklığına bakıldığında, katılımcıların %29’u olan 126 kişinin 3 ayda bir, %46’lık 199 kişinin başka birisinin şifrelerini öğrendiğini düşündüğünde değiştirdiği, geri kalan %25’in ise hiç değiştirmediği anlaşılmaktadır. Devlet uygulamalarında interneti kullanmanın güvenli olup olmadığına dair oranlar Şekil 5’te verilmiştir.

 

Şekil 5: e-Devlet Hizmetini Kullananların ve Kullanmayanların Uygulamaları Güvenli Bulma Oranı

En çok kullanılan e-devlet uygulamaları Şekil 6’da aktarılmıştır, en sık SGK hizmetlerinden, nüfus ve vatandaşlık işlemlerinden ve Sağlık Bakanlığı hizmetlerinden yararlanıldığı görülmektedir.

 

Şekil 6: En Çok Kullanılan e-Devlet Hizmetleri

Katılımcıların e-devlet hizmetlerini tercih etme nedenleri Şekil 7’de verilmiş, “zaman, maliyet ve iş tasarufu” en önemli avantaj olarak görünmektedir.

 

Şekil 7: Katılımcıların e-Devlet Hizmetlerini Tercih Etme Nedenleri

Değişkenlerimizin alt boyutlarını belirleyebilmek için SPSS’de varimax döndürmesi ile keşifsel faktör ve iç tutarlılık analizleri uygulanmıştır. Her ölçek ayrı ayrı faktör analizden geçirilmiş ve güvenilirlikleri Cronbach Alpha değerleri ile test edilmiştir.

Ölçeklerin faktör analizleri Tablo 1 ve Tablo 2’de gösterilmektedir. Bilgisayar tutumunun alt boyutlarını belirleyebilmek için SPSS’de varimax döndürmesi ile keşifsel (açıklayıcı) faktör ve iç tutarlılık analizleri uygulanmıştır. Her ölçek ayrı ayrı faktör analizden geçirilmiş ve güvenilirlikleri Cronbach Alpha değerleri ile test edilmiştir, ölçekler aşağıdaki tablolarda aktarılmıştır.

Tablo 1: Bilgisayar Tutumu Faktörleri ve İç Tutarlılık Sonuçları

 

Bilgisayar tutumu ölçeği beş boyuttan oluşmaktadır. Boyutların Cronbach Alpha güvenilirlik katsayıları 0.80’in üzerinde olup ölçeğin yüksek derecede güvenilir olduğu sonucuna varılmıştır (Tablo 1).

 

Tablo 2: E-Devlet Güvenliği Algısı İç Tutarlılık Sonuçları

 

E-devlet güvenliği algısı da Tablo 2’deki iki ifade ile ölçülmüştür. Tüm değişkenlerin Cronbach Alpha güvenilirlik katsayıları 0.80 ve üzerinde olup ölçeğin güvenilir olduğu sonucuna varılmış, değişkenlerin ortalamaları, standart sapmaları ve aralarındaki ilişkiler Tablo 3’te gösterilmiştir. E-devlet güvenliği algısı ile bilgisayar öz yeterlilikleri arasında olumlu, endişeleri arasında negatif ilişki bulunmuş; birinci hipotezimiz desteklenmiştir.

Tablo 3: Değişkenlerin ortalamaları, standart sapmaları ve aralarındaki ilişkiler

 

 

 

Görülen korelasyonların tümü p< 0.01 değerinde anlamlı, n=434

E-devlet güvenliği algısı üzerinde bilgisayar kullanma ve çalışma öz yeterliliğinin etkili olduğu Tablo 4’te görünmektedir, ikinci hipotezimiz desteklenmiştir. Diğer taraftan bilgisayarla ilgili endişelerin bu algılama üzerinde etkili olmadığı görünmektedir.

 

Tablo 4: E-Devlet Güvenliği Algısını Etkileyen Değişkenlere İlişkin Regresyon Sonuçları

Bağımlı değişken: E-Devlet Güvenliği Algısı

(***) 0.001 seviyesinde, (**) 0.01 seviyesinde manidar

E-devlet uygulamalarını kullanmayanlarla kullananlar ayrımına yönelik yaptığımız fark analizlerinde, bilgisayar kullanma öz yeterliliği (t=-,210 p=.834), bilgisayar teknolojisi endişesi (t=1,933 p=.054) ve bilgisayar sorun endişesi (t=1,616 p=.107) açısından anlamlı fark olmadığı görülmektedir. Diğer taraftan, bilgisayar çalışma öz yeterliliği (t=-2,018 p=.44), yazılım-donanım öz yeterliliği (t=-2,607 p=.009) ve e-devlet güvenliği algısı (t=-2,039 p=.042) açısından anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir, dördüncü hipotezimiz kısmi olarak destek bulunmuştur. E-devlet uygulamalarını kullanmayanlarla kullananlar arasındaki bilgisayar tutumları düzeyi Şekil 8’de aktarılmaktadır. E-devlet kullanıcılarının öz yeterlilikleri daha yüksek ve endişeleri daha düşük görünmektedir.

 

Şekil 8: E-Devlet Uygulamalarını Kullanmayanlarla Kullananlar Arasındaki Farklar

E-devlet uygulamalarını kullanmayanlarla (Model 1) kullananlar (Model 2) için e-devlet güvenliği algısını etkileyen değişkenler Tablo 5’te gösterilmiştir. E-devlet kullanmayanlar için bilgisayar tutumlarının anlamlı bir etkisi olmadığı, diğer taraftan kullananlar için bu etkilerin ortaya çıktığı görülmektedir. E-devlet kullananlar için, bilgisayarla ilgili endişelerin de e-devlet güvenliği algısı üzerinde olumsuz etkisi olabildiği görünmektedir (Tablo 5, Model 2), üçüncü hipotezimiz kısmi olarak desteklenmiştir.

 

Tablo 5: E-Devlet Uygulamalarını Kullanmayanlarla (Model 1) Kullananların (Model 2) Hizmetin Güvenlik Algısını Etkileyen Değişkenlere İlişkin Regresyon Sonuçları

Bağımlı değişken: E-Devlet Güvenliği Algısı

(***) 0.001 seviyesinde, (**) 0.01 seviyesinde manidar, (*) 0.1 seviyesinde manidar

 

7. SONUÇLAR VE TARTIŞMA

Türkiye’de internet kullanıcılarının güvenli internet hizmetinden yararlanmayı düşünmedikleri, ancak diğer taraftan internetten alışverişe de güvenmedikleri görülmektedir. Ancak kişisel güvenlik önlemlerine de yeterince dikkat etmedikleri sorularımıza verilen cevaplardan ortaya çıkmaktadır. E-devlet hizmetlerini kullananların ise bu uygulamaları daha güvenli bulduğu, bu hizmeti kaynak tasarrufu ve sürekli hizmet nedeniyle tercih ettikleri görülmektedir.

Bilgisayar öz yeterlilikleri yüksek olan bireylerin ise e-devlet güvenliğini daha yüksek algıladıkları anlaşılmaktadır. Ancak e-devleti kullanmayanlar için muhtemelen bu güvenlik algısı teknik konularla ilişkilendirilmediği için bilgisayar tutumlarından etkilenmemektedir. E-devlet uygulamalarını kullananların bilgisayarla çalışma ve yazılım-donanım öz yeterliliği ile e-devlet güvenliği algısının daha yüksek olduğu görülmektedir. E-devlet kullanıcılarının öz yeterlilikleri daha yüksek ve endişeleri daha düşük görünmektedir.

Bulgularımız, e-devlet uygulamalarından yararlananlarla yararlanmayanlar arasında önemli farklar olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu çalışma, yeni toplumsal modeli oluşturan ve hayatın vazgeçilmez bir unsuru haline gelen internet ve bilgisayar uygulamalarının davranışsal sonuçları üzerine de bütüncül bir tablo sunmaktadır.

KAYNAKÇA

Bellman, S., Johnson, E.J., Kobrin, S.J., ve Lohse, G.L. (2004). “International Differences in Information Privacy Concerns: A Global Survey of Consumers”, The Information Society, 20, ss. 313-324.

Cowan, B., Vigentini, L., ve Jack, M.A. (2008) “Exploring The Relationship Between Anxiety And Usability Evaluation- An Online Study Of Internet And Wiki Anxiety”, Proceedings of IADIS International Conference, Interfaces and Human Computer Interaction 2008, ss. 69-76.

Çarıkçı, O. (2010) Türkiyede E-Devlet Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 2010/2, Sayı:12

Çelen, F.K., Çelik A. ve Seferoğlu S.S. (2011) “Türkiye’deki e-Devlet Uygulamalarının Değerlendirilmesi”, Akademik Bilişim 2011, 2-4 Şubat 2011, İnönü Üniversitesi, Malatya

Çukurçayır, M.A. ve Çelebi, E. (2009) “Bilgi Toplumu Ve E-Devletleşme Sürecinde Türkiye”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 9

Demirel, D. (2006) “E-Devlet ve Dünya Örnekleri”, Sayıştay Dergisi, Sayı 61, Nisan-Haziran, ss. 97-101.

Havelka, D., Beasley, F. ve Broome, T. (2004) “A Study Of Computer Anxiety Among Business Students”, Mid-American Journal of Business, 19 (1), ss. 63-72.

Keegan, W. ve Green, M.C. (2008). “Global Marketing”, Upper Saddle River, N.J.: Pearson Prentice Hall.

Kohrman, R. (2003). “Computer Anxiety in the 21st Century: When You Are Not In Kansas Any More”, ACRL Eleventh National Conference, Charlotte, North Carolina.

Saade, R., ve Kira, D. (2007). “Mediating The Impact Of Technology Usage On Perceived Ease Of Use By Anxiety”, Computers & Education, 49(4), ss. 1189-1204.

Sam, H.K., Othman, A.E.A. ve Nordin, Z. S. (2005) “Computer Self-Efficacy, Computer Anxiety, and Attitudes toward the Internet: A Study among Undergraduates in Unimas,” Educational Technology & Society,  8 (4), ss. 205-219.

Sokura, B., Tuunainen, V. K. ve Oorni, A. (2009) “The Role of Training In Decreasing Anxiety Among Experienced Computer Users,” ECIS 2009 Proceedings, Paper 115

Saade, R., ve Kira, D. (2007). “Mediating The Impact Of Technology Usage On Perceived Ease Of Use By Anxiety”, Computers & Education, 49(4), ss. 1189-1204.

TBD Kamu BİB (2007) “Bilişim Platformu IX, Çalışma Grubu Raporu”, Kurumlararası Ortak İş/Proje Geliştirme Çalışması, 03.05.2008

TBS (2002) “E-Devlet Çalışma Grubu Raporu”, Türkiye Bilişim Şurası, 10-12 Mayıs 2002 Ankara

Uçkan, Ö. (2002) “E-Devlet, E-Demokrasi ve E-Yönetişim Modeli: Bir İlkesel Öncelik Olarak Bilgiye Erişim Özgürlüğü”, VIII. Türkiye’de İnternet Konferansı, 19-21 Aralık 2002

Uğur A.A. ve Çütcü İ. (2009) “E-Devlet Ve Tasarruf Etkisi Kapsamında Vedop Projesi”, Sosyal Ve Beşeri Bilimler Dergisi Cilt 1, Sayı 2, ISSN: 1309 -8012 (Online)

Venkatesh, V., Morris M., Davis G. ve Davis F. (2003) “User Acceptance of Information Technology: Toward a Unified View”, MIS Quarterly, Vol. 27. ss. 425-479.

Yıldırır H. ve Karakurt, E. (2004) “E-Devlet Ve Uygulamaları”, İş Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 1 Sıra: 3 No: 205 ISSN: 1303-2860.